فصل اول : ادبیات موضوع
کنترل کیفیت
مقدمه :
کنترل کیفیت قدمتی برابر با تولید دارد. هر آنچه انسان حتی قرن ها قبل از میلاد تولید کرده است دارای دقت و ظرافتی است که نشان از توجه سازندگان آن به کیفیت دارد . نگاهی بر دست ساخته های انسان باستان در موزه ها و یا عجایب هفت گانه جهان نظیر اهرام ثلاثه مصر ، مجسمه ابوالهول و دیوار چین تایید خوبی بر این مدعاست.
با شروع انقلاب صنعتی در اروپا در اواسط قرن هیجدهم میلادی و استفاده از ماشین آلات و ابزار دقیق در تولید ، روش های تولید نیز مدرن تر و پیچیده تر شدند . این تغییرات حجم تولید محصولات را بالا برد و روش های کنترل دقیق بودن و ظرافت نیز در آنها تغییر یافت . مقایسه روش های کنترل کیفیت تولیدات در سال های اولیه انقلاب صنعتی با آنچه که امروزه به چشم می خورد ، نشان می دهد که تغییرات در این بخش فوق العاده بوده است . این تغییرات که خواست عمده صاحبان صنایع و مصرف کنندگان بود ، در سال 1920 میلادی به ابداع کنترل کیفیت آماری منجر شد.
در مهندسی و تولید صنعتی، بخش کنترل کیفیت و مهندسی کیفیت به بخشی گفته میشود که به درست کردن روش‌هایی مشغول است تا کارخانه بتواند به‌وسیله آن روش‌ها از مرغوبیت و مشتری‌پسند بودن کالاهای تولیدی خود مطمئن گردد. این روش‌ها و سیستم‌ها معمولاً با همکاری با دیگر رشته‌های مهندسی و بازرگانی طراحی می‌شوند.
یکسان بودن تقریبی برجسته‌کاری‌های ستون‌ها و دیوارهای تخت جمشید، نیایشگاه‌های مصری و یونانی و دیگر سازه‌های باستانی نشانگر اینست که موضوع کنترل کیفیت از دیرباز نزد بشر وجود داشته است.
عمده بحث کنترل کیفیت مربوط به انجام نمونه گیری از محصولات ، بازرسی آن نمونه ها و تعممیم نتایج به کل انباشت محصول است که بر اساس روش های آماری انجام می گیرد . از دیگر روش های مورد استفاده در کنترل کیفیت ، کنترل فرایند تولید محصول به جای کنترل محصول تهیه شده است که با استفاده از روش های آماری مانند SPC و ... انجام می گیرد. مبحث کنترل کیفیت ، جایگاه ویژه ای در مباحث نظام های جامع مدیریت کیفیت دارد.
تعریف کنترل کیفیت :
کنترل کیفیت یک کلمه مرکب از کنترل و کیفیت است که هر کدام تعاریف خاص خود را دارند . کیفیت : وجود آن در یک محصول ، شایسته بودن آن را به مصرف گننده نشان می دهد . به عبارتی وجود کیفیت به معنای آن است که کالا ، انتظارات مصرف کننده را فراهم می آورد .
تعریف کنترل : به کار اعمال قوانین در پروسه تولید که تولیدکننده را در جهت دسترسی به نتایج مورد نظر مطمئن می سازد ، کنترل گفته می شود .
تعریف کیفیت : کیفیت یعنی شایستگی جهت استفاده بخصوص و میزانی است که یک محصول انتظارات مصرف کننده خود را بر طرف می سازد .
تعریف کنترل کیفیت (QC) : کنترل کیفیت سیستمی است جهت رسیدن به سطح مطلوبی از کیفیت یک محصول یا یک سطح فرآیند تولید و نگهداری آن با برنامه ریزی دقیق، استفاده از ماشین آلات مناسب، بازرسی مستمر و عمل اصلاح کننده هرگاه که لازم باشد .
کنترل کیفیت در مواقعی فقط به بازرسی نهایی و جدا کردن محصولات فاقد کیفیت محدود می شود اما در مواردی فراتر از آن عمل می کند . به عنوان مثال به برنامه ریزی کیفیت ، کنترل مواد ورودی ، کنترل کیفیت در حین تولید ، کنترل مواد خروجی ، تجزیه و تحلیل و اقدام مقتضی در رابطه با مشکلات کیفی تولید و . . . می پردازد . در این حالت گزارشات مربوط به مسایل کیفی کمک بزرگی به حساب می آیند . در کل می توان گفت کنترل کیفیت سیستمی است که با اتکا به آن می توان کیفیت یک محصول یا یک فرایند تولید را به حد مناسبی رساند و با برنامه ریزی دقیق ، استفاده از ابزراهای کیفی ، بازرسی های مداوم و . . . آن را حفظ کرد و یا نسبت به بهبود مداوم آن گام برداشت .
تاریخچه کنترل کیفیت
کنترل کیفیت آماری با شروع از سال 1920 میلادی ، در طی 78 سال گذشته دچار تغییراتی به شرح زیر شده است :
1- کنترل کیفیت برای اولین بار در سال 1920 میلادی توسط دانشمندی به نام والتر شوهارت در آزمایشگاه شرکت تلفن بل آمریکا بنیان گذاری شد. وی در 16ام ماه می سال 1920، اولین تصاویر نمودار های کنترلی را رسم کرد و در مطالعات بعدی از آن بهره گرفت . والتر شوهارت بعد از 11 سال کار مداوم در سال 1931 میلادی نتایج تحقیقات خود را در کتابی با نام " کنترل اقتصادی کیفیت محصول ساخته شده" منتشر کرد.
2- بعد از تحقیقات پروفسور شوهارت ، دو همکار دیگر وی به نام های داج و رومینگ کاربرد تئوری آماردر نمونه گیری را بررسی کرده و نتایج کار خود را در سال 1944 با نام" جداول بازرسی داج-رومیگ" منشر کردند . این مجموعه بعد ها به عنوان اساس علمی کنترل کیفیت آماری مورد استفده قرار گرفت .
3- در دهه 1930 ، پروفسور شوهارت و همکارانش با همکاری "جامعه آمریکایی برای آزمایش و مواد"، " انجمن استاندارد های آمریکا " و " جامعه مهندسین مکانیک آمریکا " تلاش همه جانبه ای را برای معرفی روش های جدید آماری آغاز کردند.
در این دوره علیرغم تبلیغات وسیع در مورد روش های جدید، صنایع آمریکا در این خصوص مقاومت نشان دادند . پروفسور فریمن استاد آمار در انستیتو تکنولوژی ماساچوست این عدم استقبال را ناشی از دو علت زیر می دانست:
الف) از آنجا که مهندسین بخش های تولیدی اعتقاد راسخ داشتند که اولا وظیفه اصلی آنها تکمیل روش های فنی تا حدی است که در کیفیت محصولات تولیدی هیچگونه تغییر مهمی به وجود نیاید و دوما نظریه تغییرات تصادفی و احتمالات نمی تواند جایگاه مناسبی در روش های تولید داشته باشد لذا در پذیرش آن مقاومت نشان می دادند .
ب)آموزش دیدن آمارشناسان صنعتی در زمینه کاری خود،آنها را در پذیرش روش های جدید دچار مشکل می کرد لذا آنها نیز از روش های جدید استقبال نمی کردند.
مقاومت صنایع آمریکا باعث شد تا سال 1937، تعداد مراکز صنعتی پذیرنده روش های جدید از 12 مرکز تجاوز نکند. در دوران جنگ جهانی دوم که در سال 1939 شروع شد ، ایالات متحده آمریکا اهمیت افزایش کارآیی تجهیزات نیرو های مسلح خود را درک کرد. این امر شروعی بر حرکت نیرو های مسلح آمریکا به سمت صنایع بود که نتایجی به شرح زیر داشت :
الف) نیرو های مسلح به جهت نیاز به بالا بودن کیفیت تسلیحات مورد نیاز ، اولین پذیرنده روش های علمی بازرسی از طریق نمونه گیری شدند . این قدمی بود که بلافاصله بعد از وارد شدن آمریکا در جنگ برداشته شد . در این دوره بنا به در خواست دولت آمریکا ، گروهی از مهندسین برجسته آزمایشگاههای شرکت تلفن بل برای تدوین یک برنامه بازرسی از طریق نمونه گیری در اداره تدارکات ارتش مشغول به کار شدند . این فعالیت ها به ارایه جداول بازرسی از طریق نمونه گیری اداره تدارکات ارتش و نیرو های مسلح در سال 1942 و 1943 منجر شد. تلاش های گروه فوق با برگزاری دوره های آموزش جداول و روش های جدید برای کارکنان دولت ادامه یافت .
ب) ارتش یک برنامه وسیع آموزشی برای کارکنان علاقه مند صنایع ترتیب داد . در واقع از اوایل سال 1940، انجمن استاندارد های آمریکا با دعوت وزارت جنگ پروژه ای را شروع کرد که نتیجه آن تدوین استاندارد های " استاندارد های جنگ آمریکا " ، " راهنمای کنترل کیفیت و روش نمودار های کنترل برای تجزیه و تحلیل داده ها " و " روش نمودار های کنترل برای کنترل کیفیت در حین تولید " بود.مطالب این استاندارد ها به عنوان مواد درسی دوره های آموزشی ارایه شده توسط ارتش به کار گرفته شد.
4- در ماه ژوئن سال 1942 یک دوره فشرده ده روزه کنترل کیفیت آماری در دانشگاه استانفورد برای نمایندگان صنایع نظامی و مراکز خرید نیرو های مسلح برگزار شد . در ادامه یک دوره هشت روزه نیز در شهر لس آنجلس برگزار شد.
5- موفقیت این دوره های آموزشی، اداره توسعه و تحقیقات شورای تولیدات نظامی را به بر گزاری دوره های مشابه در سرتاسر آمریکا ترغیب کرد . از سال 1943 تا 1945، 810 سازمان از 35 ایالت مختلف آمریکا ، نمایندگانی را جهت شرکت در 32 دوره فشرده آموزش کنترل کیفیت آماری این اداره اعزام کردند. در میان آنها استادان دانشگاه نیز حضور داشتند که در این زمینه آموزش می دیدند.
6- دوره های آموزشی و برنامه های تحقیقاتی به تشکیل هسته هایی از افراد علاقه مند و آموزش دیده در مراکز مختلف صنعتی منجر شد. به دنبال آن ، انجمن های کنترل کیفیت در نقاط مختلف شکل گرفتند و جلسات آنها فضای مناسبی را برای تبادل نظرات و آموزش اعضاء جدید فراهم کرد. بعد ها در شهر بافالو با همکاری دانشگاه بافالو ، انجمن مهندسین کنترل کیفیت تاسیس شد و به انتشار مجله " کنترل کیفیت صنعتی" همت گماشت . پخش این مجله در سراسر کشور و درج مقالاتی از تمامی متخصصین علاقه مند ، تلاش ها در جهت استفاده بیشتر از کنترل کیفیت آماری را هماهنگ کرد.
7- بعد از پایان جنگ ، یک تشکیلات ملی به نام انجمن کنترل کیفیت آمریکا تاسیس شد . این انجمن با به دست گرفتن انتشار مجله کنترل کیفیت صنعتی ، به بزرگترین مرکز ترویج استفاده از کنترل کیفیت آماری در قاره آمریکا تبدیل شد .این انجمن بعد ها شعبه ای نیز در ژاپن تاسیس کرد.
8- در سال 1950 با تلفیق روش های نمونه گیری ارتش و جداول بازرسی وصفی ها ، استاندارد مربوطه تهیه و منتشر شد. در سال 1975 نیز استاندارد جداول بازرسی متغیر ها ارایه شد.
8- در سال 1950 با تلفيق روش هاي نمونه گيري ارتش و جداول بازرسي وصفي ها ، استاندارد مربوطه تهيه و منتشر شد. در سال 1975 نيز استاندارد جداول بازرسي متغير ها ارايه شد.
9- در ماه مي سال 1932 با سفر شوهارت به لندن ، ايگان اس پيرسون مقاله اي درباره کاربرد صنعتي آمار در انجمن سلطنتي آمار قرائت کرد. اين مقاله ، انجمن را به سمت اختصاص بخشي جداگانه براي تحقيقات صنعتي و آمار سوق داد و مجله انجمن نيز ضميمه اي در باره آمار منتشر نمود. اين حرکت سر آغازي براي کنترل کيفيت در انگلستان بود که رشدي بسيار سريعتر از آمريکا داشت .انجمن استاندارد هاي انگلستان با انتشار کتابي با عنوان " کاربرد روش هاي آماري در استاندارد کردن صنايع و کنترل کيفيت " علاقه خود را به روش هاي جديد نشان داد . اين امر باعث شد که صنايع انگلستان تا سال 1937 در مورد بسياري از محصولات خود از روش هاي جديد کنترل کيفيت آماري استفاده کنند.
10- بعد ها روش هاي کنترل کيفيت از آمريکا و انگلستان به ساير کشور هاي جهان راه يافت . با راهنمايي هاي دکتر ادواردز دمينگ ، روش هاي کنترل کيفيت آماري در ژاپن تا سطح بهترين سيستم هاي کنترل کيفيت جهان توسعه يافت . در اروپا نيز انجمن اروپايي کنترل کيفيت به وجود آمد . امروزه تقريبا تمام کشور هاي صنعتي جهان از روش هاي کنترل کيفيت آماري استفاده مي کنند.
قبل جنبش هاي كيفيت در ژاپن :
امروزه اسم هاي toyota , sony, nikon مترادف سرآمدي كيفيت و قابليت اطمينان گشته و جمله made in japan “ “يك علامت متمايز شده است . اما اين توسعه تقريباً حاصل تنها نيم قرن اخير است ! در اوايل پس از جنگ جهاني دوم ، توليد كنندگان ژاپني به تويد محصولات نامرغوب مشهوربودند. پس چه اتفاقي افتاد كه اين كشور از حضيض بي كيفيتي به اوج سروري در كسب و كار رسيد ؟
درسال 1957 تويوتا اولين سري ماشين هاي خود را به امريكا صادر كرده بود كه تنها پس از چند ساعت حركت در بزرگراهها ، از كيفيت افتاد!
از سال 1945 تلاشهاي كيفيتي ژاپني ها به بازرسي محدود مي شد . تكنيك هاي كنترل كيفيت آماري (sqc) شناخته شده بود اما هرگز بكار گرفته نمي شد .
براي مثال كنترل چارتها (control charts) در سال 1929 بطور بسيار ابتدايي در شركت توليد لامپهاي روشناييshibura electric استفاده مي شد . ولي براي ساير بخشها ، sqc به عنوان يك تكنيك غريب در دهه 1930 و 40 باقي ماند. درخصوص استانداردهاي كيفيت و توسعه آنها نيز همين شرايط صادق بود. جنبشهاي استانداردسازي در ژاپن حدوداً از سال 1910 آغاز گشت و اولين استانداردهاي مهندسي ژاپن درسال 1921 تدوين گشت . بعدها استانداردهاي كيفيت امريكايي و انگليسي توسط دانشجويان و دانشگاهيان ژاپني مطالعه شد و تعداد اندكي از آنها جهت استفاده وسيع تر در طول جنگ جهاني دوم ، ترجمه گشت . اما تاثير آنها بسيار اندك بود. كيفيت ژاپني فقيرباقي ماند و اكثر فعاليت هاي طراحي ، توليد و كنترل كيفيت الله بختكي بود.تنها پس از جنگ جهاني دوم بود كه تغييرات واقعي آغاز شد . در اين بين نقش آمريكايي ها بسيار مهم بود. تكنيك هاي كنترل كيفيت يكي از موفق ترين صادرات امريكايي ها به ژاپن بود. كنترل كيفيت به سرعت به يك دغدغه اساسي تبديل شد. اين جهت گيري بيش از همه مرهون حساسيت هاي مهندسين كليدي بخش صنعتي بود . مهم ترين اين افراد n.c.magil, n,s, frank polking horn, charles protzman, homer sarasohn بودند كه بعدها از magil به عنوان پدر كنترل كيفيت آماري در ژاپن نام برده شد.
دمينگ ، جوران وفيگنبام هم افرادي بودند كه در اين گذار نقش داشتند. دمينگ اولين نفري بود كه وارد ژاپن شد. .وي به دعوت جامعه مهندسين و دانشمندان ژاپني (juse) ، يك سمينار 8 روزه در خصوص كنترل كيفيت درسال 1950 براي ژاپني ها برگزار نمود كه با استقبال مواجه شد. وي در سالهاي 1951 و 1952 نيز مجدداً به ژاپن برگشت . امروزه از دمينگ به عنوان يك قهرمان ملي در ژاپن ياد مي شود به نحوي كه جايزه دمينگ به نام او در ژاپن شكل گرفته است . پيام دمينگ مباحث ابتدايي آماري و نحوه حل مشكلات كيفيت بود . دمينگ phd فيزيك داشت و از شاگردان آقاي شوارت بود. دمينگ همانند استادش شوارت مديران را به تمركز بر تغييرات و نوسانات و توجه به علت آنها تشويق مي نمود. وي تكنيك هاي آماري را براي تشخيص نوسانات ذاتي و اكتسابي معرفي نمود . وي ژاپني ها را تشويق نمود تا يك رويكرد نظام مند جهت حل مساله برگزينند كه چرخه pdca (چرخه دمينگ) بود .
جوران هم مشابه دمينگ توسط juse در سال 1954 به ژاپن دعوت شد و او هم سمينارهاي مشابه اي را براي مديران ارشد و مديران مياني برگزار كرد . سخنراني هاي وي بر طرح ريزي ، ساماندهي موضوعات ، مسئوليت مديريت در قبال كيفيت و لزوم هدف گذاري بلندمدت و كوتاه مدت جهت بهبود ، متمركز بود .
فيگنبام هم خيلي زود توسط ژاپني ها كشف شد . او به يك رويكرد فراگير و نظام مند در كيفيت اعتقاد داشت . او معتقد بود براي رسيدن به كيفيت همه فرآيندهاي مرتبط بايد درگير شوند نه صرفاً توليد ؛ در غيراينصورت كيفيت ،پس از اينكه يك حقيقت به قوع پيوست ، بازرسي و كنترل خواهد شد كه در اينصورت كيفيت در مراحل اوليه خود ساخته نخواهد شد .
حتي امروزه هم كسب و كار ژاپني به خوبي تئوريهاي مديريتي آمريكايي را درك كرده و با علاقه و موفقيت بيشتري آنها را به كار مي گيرد و آنها اين كار را بهتر از هركس ديگري انجام مي دهند ! .
يكي از متمايزترين ويژگي هاي جنبشهاي كيفيت ژاپن تمركز ملي شان بوده است . آنها ايده هاي نوين مديريتي را به سرعت ميان كشور اشاعه داده و آنها را با روح سختكوشي ، اطلاعات ، احترام متقابل و باورسامورايي آميخته اند و معجون بي نظيري ساخته اند. داستانها و تجارب موفق به سرعت در سطح عمومي منتشر مي شود و آخرين تكنيك ها فوراً به برنامه هاي آموزشي – كارآموزي تبديل مي شود و همان فلسفه و رويكردها در صنعتها ، از الكترونيك گرفته تا استيل ، به كار گرفته مي شوند.
درسال 1945 ميلادي به اهتمام كميته استاندارد مهندسي ژاپن (jesc) تدوين شود. اين امر به سرعت تكثير شد و تا سال 1952 ، طي دو سال ، حدود 2500 استاندارد جديد بوجود آمد و تا سال 1980 اين تعداد به 7600 مورد افزايش يافت. .
استاندارد سازي يك ابزار كليدي براي تحكيم و يكپارچگي جنبشهاي كيفيت ژاپني ها بود. به جرات مي توان گفت دو دهه 1940 و 1950 دوره بازسازي و تحكيم و يكپارچگي كنترل كيفيت ژاپن بود.
در آن زمان تنها مشكل اين بود كه فعاليت كنترل كيفيت صرفاً به توليد محدود مي شد و توسط مهندسان و مديران فني هدايت مي شد و نه كاركنان سطوح پائين و نه مديران غير توليدي درگير اين مسئله بودند. اين مشكل به زودي توسط ژاپني ها تشخيص داده شد و با اتخاذ رويكردي كه مخترع آن خود ژاپنيها بودند حل شد ؛ آنها براي مقابله با اين مشكل دايره هاي كنترل كيفيت quality control circles يا quality circles و مفهوم كيفيت فراگير (cwqc) = company-wide quality control را مطرح نمودند. در سال 1980 حدود 114 كنفرانس درخصوص qcc در سراسر ژاپن برگزار شد كه بيش از 55000 نفر در آن شركت نمودند.
امروزه qcc ها در ژاپن پخش مي باشند.يك راهنما از تكنيك هاي ساده كه عمدتاً 7 ابزار خوانده مي شوند به كارگران كارخانه ها داده شده است كه شامل نمودار پارتو، الگوريتم هاي علت و معلومي ، گرافهاي طبقه بندي اطلاعات (stratification) ، كاربرگ ها (check sheets) ، هيستوگرام ها ، نمودارهاي اسكاتر و نمودارهاي كنترل مي باشد .
امروزه گروههاي 5 تا 10 نفره كه مهارت حل مـــساله (problem solving) را داشته و بر تكنيك هاي 7 ابزار مسلط مي باشند. در سطح كارخانه هاي بزرگ گسترده مي باشند. در سال 1984 تويوتا به تنهايي بيش از 5800 مورد qcc داشت . درسطح ملي هم در سال 1963 ؛ 215 مورد qcc و در سال 1984 ؛ 180000مورد qcc موجود بوده است . ايشيكاوا در ژاپن به عنوان يكي از پدران qcc شناخته شده مي باشد
رويكرد ژاپني ها به مرور زمان گسترش يافت تا به لحاظ مفهومي و فلسفي فراگير و جامع شد. امروزه اين مفاهيم فراتر از بحث هاي اوليه درخصوص بهبود فرآيندهاي توليد از طريق روشهاي آماري است . امروزه راهنماي استانداردهاي صنعتي ژاپن ، كنترل كيفيت را به صورت سيستمي از ابزارها تعريف
مــي كند كه امكان توليد كالا و خدمات را به صورت اقتصادي به نحوي فراهـم مــي آورد كه الزامات مشتري نيز برآورده شود . و اين امر مشاركت همه افراد شركت را مي طلبد: بازاريابي ،r&d، تداركات ، توليد و خدمات مشتري .
عوامل تاثير گذار در کيفيت
كيفيت يك محصول معمولاً در رابطه با سه عامل زير تعيين مي شود :
1. كيفيت طرح : دو محصول ممكن است براي كار مشابهي استفاده شوند ولي در طراحي آنها اختلاف زيادي وجود داشته باشد . يك محصول ممكن است از قطعات ضعيفي ساخته شده باشد و محصول ديگر ممكن است از قطعات پر دوامي ساخته شده باشد كه مسلماً كيفيت طراحي محصول دوم به مراتب بهتر از كيفيت طراحي محصول اول مي باشد . از طرفي كيفيت عالي سبب افزايش هزينه ها مي گردد . مواردي را كه توليدكنندگان مي بايست در طرح يك محصول در نظر بگيرند عبارت است از :
شكل محصول (زيبايي، قشنگي)
مواد (از چه نوع موادي ساخته مي شود)
كاربرد محصول (براي چه مواردي كاربرد دارد)
ترانسها (انطباق محصول با استانداردها)
دوام محصول (قابليت دوام يا عمر محصول)
هزينه ها (هزينه سوخت در صنايع خودروسازي (بنزين) )
قابليت اطمينان ( چه قدر اطمينان دارد)
قابليت سرويس دهي
2. كيفيت انطباق (ساخت) : كيفيت انطباق درجه همسويي محصول با مشخصات، استانداردها و معيارهاي تعيين شده براي ساخت آن محصول است . محصولي كه طبق مشخصات و مطابق با حدود كنترل فرآيند توليد، ساخته مي شود . چنانچه مشخصات آن به نحوي بيانگر نياز مصرف كننده باشد از كيفيت خوبي برخوردار بوده و رضايت مشتري را جلب مي كند . علت عدم تطابق محصول ساخته شده با طرح اصلي مي تواند : نقص در موارد، عيب در مونتاژ فرعي اجزاء خريداري شده، مونتاژ اصلي، بي دقتي توليد كنندگان و عدم مهارت كارگران و يا حتي نقص در طرح يا برنامه ريزي و كنترل فرآيند توليد مي باشد . بنابراين افزايش ميزان سرمايه گذاري كنترل كيفيت در ساخت باعث عوامل زير مي گردد :
كاهش ضايعات
كاهش دوباره كاري
محصول با كيفيت بهتر توليد مي گردد
سهم بيشتري از بازار به كنترل در مي آيد
اعتبار توليدي در نزد بانك ها و مشتريان به وجود مي آيد
بنابراين دقت در انطباق محصول توليدي با طرح محصول باعث كاهش هزينه ها مي گردد .
3. کيفيت عملکرد : تابعي از کيفيت طرح و کيفيت انطباق بوده و قرار گرفتن آن دو کيفيت در سطح بالا ، به بالا رفتن کيفيت عملکرد منجر مي شود.در صورت ضعيف بودن کيفيت طرح يا عدم تطابق با مشخصات مورد نظر مشتري کيفيت عملکرد نيز پايين مي آيد.طبيعي است که ضعيف بودن هر کدام از اين کيفيت ها مي تواند به پايين آمدن کيفيت عملکرد منجر شود.
چرا بايد کار کنترل کيفيت انجام گيرد؟
معمولا در محصولات مشابه توليد شده بوسيله يک دستگاه ويک اپراتور يا دستگاهي از همان نوع با اپراتورهاي مختلف ، اختلافاتي وجود دارد که ناشي از عوامل مختلف مي باشد. اين عوامل مي تواند شامل مواد اوليه ، پروسه توليد ، عمليات هاي کاري ، وضعيت روحي و جسمي کارگران و ... باشد. در اين حالت بهترين کاري که توليد کننده مي تواند انجام دهد ، شناسايي علل تغييرات و برقراري ضوابطي براي کنترل عوامل موثر در تغييرات و حفظ اين تغييرات در محدوده اي مناسب است .
بررسي ها نشان مي دهد که حذف کامل تغييرات در توليد امکان پذير نبوده و در صورت امکان پذير بودن به صرفه نمي باشد. روي اين اصل، سازنده بايد توجه خود را به توليد محصولي معطوف کند که در عين عاري از نقص نبودن ، قابل قبول بوده و بتواند تغييرات را از لحاظ آماري پيش بيني کند . اين تنها دليل نياز به کنترل کيفيت است . استفاده از کنترل کيفيت تغييرات ناگهاني و جزيي در کيفيت محصول را نشان داده و با امکان پذير کردن انجام اقدامات چاره جويانه ، از توليد ضايعات جلو گيري مي کند.
اهداف كنترل كيفيت :
حفظ استانداردهاي تعيين شده
كشف و تصحيح انحرافات در پروسه عمل
كشف و اصلاح محصولات خارج از استاندارد
ارزيابي كارآيي واحدها و افراد
مشكلات اساسي در كيفيت :
عوامل متعددي سبب مي گردد كه كالايي بر طبق ضوابط و مشخصات تعيين شده توليد نگردد، كه از آن جمله ميتوان به عوامل زير اشاره كرد :
خطاي انساني : در مواردي خطاها و عدم دقت نيروي انساني سبب مي شود تا كالا و قطعات بر اساس استانداردهاي تعيين شده نباشند. اين مسئله در كارخانه هايي كه به صورت قراردادي و بر حسب كميت توليد شده دستمزد مي پردازند، به خوبي مشاهده مي شود . زيرا كارگران بيشتر سعي در بالا بردن كميت توليد دارند تا بهبود كيفيت .
مواد اوليه : يكي ديگر از علل پايين بودن كيفيت كالاها وجود مواد اوليه نامرغوب مي باشد . چنانچه مواد اوليه مطابق استاندارد نباشد بسيار مشكل است كه كالايي مطابق با ضوابط تعيين شده به دست آيد .
محيط توليد : محيط نامناسب توليد نتايج نامطلوبي بر كيفيت كالاي توليد شده بر جاي مي گذارد. كار كردن در محيطي كه از نور كافي برخوردار نيست، مي تواند بر كيفيت و دقت در امر توليد تاثير بسزايي داشته باشد .
ابزار و ماشين آلات : عدم وجود ماشين آلات و ابزار مناسب و يا استهلاك ماشين آلات در طول فرآيند سبب مي گردد تا كالاي ساخته شده منطبق بر استانداردها و مشخصات تعيين شده نباشند.
ضعف در طراحي : در مواردي كه اشكالات موجود در كالاهاي تهيه شده ناشي از ضعف در طراحي اوليه محصول يا ماشين آلات مي باشد، آگاهي از اين مسئله سبب صرفه جويي در عمليات مي گردد .
لزوم كنترل كيفيت:
در جهان اطراف ما دو محصول يا دو كار متشابه وجود ندارد ، هر چند كه ساخت محصول و يا انجام كار توسط يك فرد يا افراد مختلف باشد . اگر مجموعه قطعات مشابهي كه توسط يك كارگر و با استفاده از يك ماشين دقيق ساخته مي شوند را بررسي كنيم اختلاف مشخصي بين قطعات مشاهده مي كنيم ./ اين اختلاف ممكن است ناشي از عوامل متعدد باشد . براي مثال ممكن است اوليه مصرف شده از پخت هائي كه در تركيب شيمايي يا سخت و يا مشخصه مهم ديگري با يكديگر اختلاف جزئي دارند آماده باشند . همچنين در رابطه با عمليات فزيكي و شيميايي و غيره كه مواد در معرض آن قرار مي گيرند نظير تلرانس هايي وجود دارد . بعلاوه عمليات روحي و جسمي كارگران هم در معرض تغييرات است كه اين تغييرا به محصول نهايي مي افزايد بهتربن كاري كه يك سازنده در مورد محصول خود مي تواند آنجام دهد شناسايي علل تغييرات محصول خود و برقراري ضوابطي جهت كنترل عوامل مؤثر در تغييرات و حفظ اين تغييرات در محدوده مناسب است كه حفظ كامل تغييرات در توليد معمولاً امكان پذير نيز نمي باشد بلكه در صورتي هم كه امكان پذير باشد . از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نيز نمي باشد از اين رو سازنده محصول بايد توجه خود را به محصولي معطوف كند كه هر چند كاملاً عاري از نقص نمي باشد ولي قابل قبول است و از نظر آماري مي تواند تغييرات آن را پيش بيني كن بدين ترتيب نياز به كنترل كيفيت روشن مي شود استفاده از كنترل كيفيت ما را از تغييرات ناگهاني يا جزئي در كيفيت محصول آگاه ساخت و اجراي اقدامات چاره جويانه را امكان پذير مي سازد و از توليد محصولات دور ريختي و از تحميل هزينه هاي سنگين جلوگيري مي كند .
تفاوت كنترل كيفيت و بازرسي :
براي هر واحد صنعتي كه با ساخت محصولي سر و كار دارد ، بازرسي و كنترل كيفي هر دو لازم است و بين اين دو تفاوت آشكار وجود دارد . در بازرسي و كيفيت محصولي كه ساخته شده است اهميت داده مي شود و كار بازرسي با تعيين محصولات خوب و بد پايان مي پذيرد براي مثال اگر ساخت هزار قطعه به اندازه ي 250/0 ± 000/10 سانتي متر در نظر باشد بازرسي قطعات ساخته شده را اندازه گيري كرده و قطعات خارج از اندازه مورد نظر را رد مي كند و توليد تا تهيه تعداد لازم يعني هزار قطعه ادامه مي يابد برعكس بازرسي در كنترل كيفيت به فرآيند توليدي كه محصول را مي سازد توجه مي شود كه درباره ي آيدنه تصميم گيري مي شود در كار كنترل كيفيت سعي مي شود كه امكانات توليد به نحوي تنظيم شود كه هميشه و يا تغريباً هميشه محصول خوب توليد شود كنترل كيفيت از بازرسي به عنوان وسيله اي جهت سيدن به اين هدف استفاده مي كند .
در صورتي كه برنامه كنترل كيفيت موفق آميز باشد و نياز به بازرسي مقدار گذشت كم خواهد شد و ممكن است نياز به بازرسي از بين برود راه هاي مختلف براي كنترل كيفيت وجود دارد . كه يكي از مهمترين آنها روش هاي آماري كنترل كيفيت است . براي مثال در حين توليد قطعات مثال بالا مي توان نمونه هاي متناوب از قطعات ساخته شده برداشت و هر قطعه رادر نمونه برداشته شده بازرسي كرد . اگر كيفيت اقلام يك نمونه بخصوص ذضايت بخش بوده ادامه توليد اجازه داده شد و در غير اين صورت بلافاصله اقدام اصلاحي انجام گيرد به طور خلاصه اطلاعاتي كه از بازرسي يك نمونه از محصول به دست مي آيد و تصميم گيري در مورد اين كه آيا ايجاد تغييرات فرآيند توليد لازم است يا نه مورد استفاده قرار مي گيرد .
كنترل كيفيت جامع:
هر چند فنون آماري ابزارهاي ضروري مهم براي كنترل كيفيت و ايجاد بهبود مي باشند ولي براي انكه استفاده از انها به بهترين وجه مؤثر واقع شود بايد به عنوان بخشي از يك سيستم مديريتي متعهد به كيفيت منظور شوند . در حقيقت سيستم مديريت بايد نظريه هاي بهبود كيفيت را هدايت كند و بكار هدايت كند و بكارگيري آنها را در تمامي بخشهاي يك سازمان مطمئن سازد. قالب مديريتي تأمين اين منظور معمولاً مديريت كيفيت جامعTQM1 ناميده مي شود . از ساير واژه ها مانند كنترل كيفيت سراسري شركتCWQC2 وتضمين كيفيت جامعTQA3 نيز استفاده مي گردد. برخي شركتها براي اين كار اصطلاح خاص خود را تهيه كرده اند (مانند اصطلاح شش زيگماي شركت موتورولا).
MSA
( H.James Harrington )
تجزيه و تحليل سيستمهاي اندازه گيري MSA
Measurement System Analaysis
مقدمه
يكي از دغدغه‌هايي كه از ديرباز در انسان وجود داشت، اطمينان خاطر از عملكرد خود بوده است. اين دغدغه در صنعت تبديل به يك الزام شد. اطمينان از وجود و مقدار پارامترهاي موردنظر در فرآيندها و محصولات توليدي يكي از اصول غيرقابل انكار براي مشتريان و متقابلاً صنعتگران بود. به همين علت از ابزار و تجهيزات اندازه‌گيري با حساسيت بيشتر براي دست‌يابي به مشخصه‌هاي مطلوب استفاده شد. به موازات پيشرفت در ساخت و تكميل تجهيزات و ابزار اندازه‌گيري، متخصصان سعي كردند با استفاده از فنون آماري و مدنظر قرار دادن شرايط واقعي توليد و محيط بكارگيري تجهيزات روش نظامندي براي كاهش خطاها طراحي و اجرا نمايند.
اين تلاشها به اندازه‌اي پيشرفت تا اينكه، عده‌اي از كارشناسان در سال 1990 كتابي تدوين نمودند كه بعداً يكي از نظامنامه‌هاي مرجع شد. MSA يك روش هدفنمند براي تجزيه و تحليل سيستم اندازه‌گيري مي‌باشد. در اين روش عناصر سيستم اندازه‌گيري تجزيه و مطالعه مي‌شوند، سپس تاثير متقابلشان را بررسي مي‌كنند. سيستم اندازه‌گيري شامل انسان، تجهيزات، قطعه، روش اندازه‌گيري، محيط (نورـ گرماـ هوا و …) مي‌باشد.
در فرآيند اندازه‌گيري مثل هر فرآيند ديگر ممكن است خطاهاي ذاتي يا اكتسابي وجود داشته باشد. هدف از انجام تجزيه و تحليل سيستم اندازه‌گيري اطمينان يافتن از كارآمدي و مناسب بودن سيستم اندازه‌گيري است كه متعاقب آن ميتوان اقدامات اصلاحي احتمالي را جهت حذف علل اكتسابي هدفمند كرد.
تعاريف و خطا هاي سيستم اندازه گيري
امروزه ارقام به دست امده از اندازه گيري، تحت عناوين مختلف و بسيار بيشتر از گذشته مورد استفاده قرار مي گيرد. مثلاً تحت کنترل بودن فرآيند توليد، توانايي ماشين و فرآيند توليد با استفاده از داده هاي آماري حاصله از فرايند مشخص مي شود .
ارقام حاصله از اندازه گيري ممكن است براي تعيين اينكه ارتباط و همبستگي بين دو يا چند متغير وجود دارد يا خير مورد استفاده قرار گيرد.
مطالعاتي كه شناخت اينگونه ارتباطات را امكان‌پذير مي كند مطالعاتي هستند كه دكتر دمنفيگ از آن بعنوان مطالعات تحليلي ياد كرده است. اينگونه تحليلها از جمله مهمرين تحليلهايي است كه درست بودن آن به صحت ارقام حاصله از اندازه گيري بستگي خواهد داشت. بهره گيري از تحليلهايي كه با استفاده كردن از اندازه گيري و جمع آوري ارقام صورت مي گيرد به كيفيت فرآيند اندازه گيري ارتباط خواهد داشت. اگر كيفيت فرآيند اندازه گيري و در نتيجه ارقام حاصله از آن پايين باشد بهره‌برداري از روش تحليلي كه مورد استفاده قرار خواهد گرفت پايين و يا بسيار ناچيز خواهد بود و بالعكس اگر كيفيت ارقام حاصله از اندازه گيري بالا باشد استفاده كردن از تحليل هايي كه انجام مي‌شود بسيار مفيدتر واقع شده و نيروها به هدر نمي‌روند.