دانلود گزارش کارآموزی در شرکت ساتراپ صنعت بهار

ابزارهای اندازه گیری دقیق :

تقسیمات کسری از تقسیم یک اینچ به قسمتهای 2/1 ،4/1 ، 8/1، 16/1 ، 32/1 ، 64/1 حاصل می شد این تقسیمات برای اندازه گیری کارهای دقیق که در کارگاه ماشینهای ابزار صورت می گیرد کافی نخواهد بود .بهمین منظور برایایجاد دقت بیشتر در کارها و اندازه گیری قطعات نیاز بیشتری به اندازه های دقیقتر یعنی اندازه های کوچکتر از اندازه های شرح داده شده در بالا  می باشد . بنابراین می بایستی از سیستم اعشاری نیزاستفاده شود. بطور کلی ابزارهای اندازه گیری که برای مدرج کردن آنها از سیستم اعشاری استفاده شده بمراتب دقیقتر از سیستم کسری می باشند .در این صورت اندازه هایی که برای کارگاه ماشین در نظر گرفته اند غالباً بر حسب اعشاری تعیین می شوند . این نوع کارها را می بایستی با تلرانس های مشخصی که در حدود یک هزارم اینچ ویا کمتر هستند تراشید .

در سیستم اعشاری یک اینچ را به دو قسمت مساوی تقسیم نموده که فاصله هر خط برابر یک دهم اینچ و نیز یک دهم اینچ را مجدداً به ده قسمت مساوی تقسیم کرده که فاصله هر خط برابر یک صدم اینچ و چنانچه اندازه دقیقتر نیز لازم باشد می توان یک صدم اینچ را به ده قسمت مساوی تقسیم نموده که فاصله هر خط برابر یک هزارم اینچ خواهد بود.

تعریف اعداد اعشاری  :

برای شناسائی اعداد اعشاری غالباً از علامت خط 45 درجه (/) که آن را در زبان فارسی ممیز می نامند استفاده می شود . در زبان لاتین برای تعیین اعداد اعشاری بعد از اعداد صحیح نقطه بکار برده می شود . به طور کلی علامت ممیز و یانقطه بسیار مهم است ، که بایستی بعد از اعداد صحیح گذارده شود عدد سمت چپ نقطه یا ممیز را اعداد صحیح و عدد سمت راست را اعداد اعشاری می نامند . اندازه 025/5 اینچ به این معنی است که 5 اینچ کامل با اضافه بیست و پنج هزارم اینچ را نشان می دهد و خواندن اعداد به این صورت است که ابتدا سمت چپ اعداد صحیح و سپس علامت اعشاری که نقطه یا ممیز می باشد و آنگاه عدد سمت راست که به صورت اعشاری است خوانده خواهد شد . یعنی ابتدا تمام اعداد صحیح و بعد از ممیز اعداد اعشاری خوانده می شود .

مثلاً برای خواندن عدد 125/7 ابتدا عدد 7 و سپس یک صد و بیست وپنج هزارم اینچ خوانده می شود و یا عدد 250/12 که طرز خواندن صحیح آن 12 اینچ و دویست و پنجاه هزارم اینچ .

از طرفی دیگر می توان سیستم اعشاری را بواحد های کوچک تقسیم نمود . مثل یک میلیونیم اینچ که عبارتند از :

عدد 1/0 را میتوان نوشت 10/1 (یکدهم)

عدد 01/0 را می توان نوشت 100/1 (یکصدم)

عدد 001/0 را می توان نوشت  1000/1 (یک هزارم )

عدد 0001/0 را می توان نوشت 10000/1 (یک ده هزارم )

عدد 00001/0 را می توان نوشت 100000/1 (یک صد هزارم )

عدد 000001/0 را می توان نوشت 1000000/1 (یک میلیونیم)

اعداد سمت راست ممیز معمولاً دارای رقمهای محدود می باشد که می توانید در مثالهای مختلف مشاهده کنید .از طرفی هر چقدر اعداد بعد از ممیز بیشتر شوند دقت اندازه گیری زیادتر خواهد بود . در بعضی از موارد تا سه رقم اعشاری ولی بطور معمولی تا چهار رقم اعشاری مورد استفاده قرار می گیرد . در کارگاههای سنگ زنی اغلب تا 5 رقم اعشاری لازم می باشد .

خواندن اعداد اعشاری :

در کارگاه ماشینهای افزار معمولاً اعداد اعشاری را تا هزارم اینچ می خوانند در این صورت اعداد سمت راست که اعشاری می باشند بایستی بصورت سه رقمی نوشته شوند . در صورتیکه اعداد سمت راست یک یا دو رقمی باشند باید به سمت راست آن یک یا دو صفر اضافه نمود .

بنابراین برای عدد 12/0 (دوازده صدم ) باید یک صفر در سمت راست 12 اضافه کرد که می توان نوشت 120/0 و چنین خوانده می شود (یک صدو بیست هزارم ) چنانچه اعداد اعشاری یک رقمی باشد باید به سمت راست آن دو صفر اضافه کرد مثل 5/0 (پنج دهم) که باید به سمت راست آن دو صفر اضافه نمود تا بدینصورت خوانده شود 500/0 (پانصد هزارم) ولی به طور کلی صفرهای اضافه شده در سمت راست اعداد اعشاری تغییری در وضعیت عدد اعشاری نخواهد داد .

مثالهای زیر مطلب را روشن خواهند کرد  :

550/0 یعنی پانصدو پنجاه هزارم

555/0 یعنی پانصدو پنجاه و پنج هزارم

055/0 یعنی پنجاه و پنج هزارم

005/0 یعنی پنج هزارم

001/0 یعنی یک هزارم

010/0یعنی ده هزارم

100/0 یعنی صد هزارم یا می توان نوشت 1/0 اینچ

اعداد بیشتر از سه رقم اعشاری را باید ماشینکار ابتدا عدد هزار و سپس صد و بلاخره در آخر ده هزارم را اضافه نماید . مثل عدد 4375/0 که می توان به این صورت خواند .چهار هزار و سیصدو هفتادو پنج هزارم اینچ یا میلیمتر یا واحد دیگر .

عدد چهارم سمت است اعداد اعشاری معنی دهم را می دهد مثل عدد 5 در مثال قبلی آنرا بصورت 10/5 یا پنج ده هزارم و یا دارای ارزشی برابر نصف عدد سوم اعداد اعشار است . از طرفی دیگر عدد 005/0 را باید به صورت پنج هزارم خواند ولی عدد 0005/0 را می توان بصورت ده هزارم خواند .

وقتی اعداد اعشاری را ملاحظه و ارقام آنرا تشخیص دادیم 2و یا 3 ویا 4 ویا 5 رقم در سمت راست علامت اعشاری است بعداً باید آنرا خواند مثل عدد 00001/0 که ابتدا ارقام آن مشخص و در این مثال تعداد ارقام آن برابر 5 است در این حالت آنرا بصورت 100000/1 یکصد هزارم و یا صد هزارم می توان خواند .

حدود اندازه ها :

برای ساختن قطعات لازم است ابتدا نقشه هر قطعه روی کاغذ رسم شده و سپس اندازه های مورد نیاز را روی نقشه نوشت . برای اندازه گذاری روی نقشه ها معمولاً می بایستی دو حد که آنرا حد بالا بزرگترین اندازه قابل قبول و حد پائین یعنی کوچکترین اندازه قابل قبول در نظر گرفت  بطوریکه ملاحظه می شود کوچکترین و بزرگترین اندازه مجازی که برای ساخت قطعات قابل قبول است مشخص شده که عبارتند از کوچکترین اندازه یعنی 999/1 و بزرگترین اندازه برابر  ½ میباشد .

طریقه دیگری که برای اندازه گذاری روی نقشه معمول می باشد اینست که برای بزرگترین و کوچکترین حد اندازه از علامت با ضافه و یا منها استفاده شود. باین ترتیب که ابتدا اندازه اسمی یعنی اندازایکه باید روی نقشه نوشته شده و سپس حد بالا یعنی مقدار اندازه مجازیکه باندازه اصلی اضافه می شود با علامت باضافه مشخص شده که در این حالت بزرگترین اندازه قطعه نیز همان مجموع اندازه مجاز و اندازه اسمی قطعه خواهد بود . آنگاه حد پایین یعنی مقدار اندازه مجازی که از اندازه اصلی کم می شود و با علامت منها مشخص خواهد شد . در این صورت کوچکترین اندازه مججازی که از اندازه اصلی کم می شود و با علامت منها مشخص خواهد شد . در این صورت کوچکترین اندازه قطعه نیز همان تفاصل اندازه مجاز و اندازه اسمی قطعه  می باشد .

ولی در بعضی از موارد که حد بالا و حد پائین برابر باشند ابتدا مقدار اندازه مجاز را نوشته و در سمت چپ آن علامت باضافه و منها را می نویسند

تلرانس :

برای اینکه قطعات بطور دقیق روی هم سوار شوند و یا آنها را بتوان بطور ساده تعویض نمود ، طراح معمولاً می بایستی حدود اندازه مجاز نسبت به اندازه اسمی یا اندازه اصلی هر قطعه را در نظر گرفته و روی نقشه مربوط به آن قید نماید . این حدود مجاز را تلرانس می نامند . و به عبارت دیگر تلرانس عبارت است از تفاوت کوچکترین اندازه قابل قبول هر قطعه از بزرگترین اندازه قابل قبول آن اختلاف بین بزرگترین اندازه یعنی ½ و کوچکترین اندازه یعنی 999/1 که برابر 002/0 بوده تلرانس نامیده می شود . ولی در شکل2 قسمت D به این ترتیب است که قطعه باید باندازه ½ ساخته شود نه بزرگتر از آن اندازه ونه کوچکتر از 000/2 در این صورت تلرانس قطعه برابر است با 001/0

اعداد اعشاری

در کارگاه ماشینهای ابزار غالباً لازم است اعداد کسری را به اعداد اعشاری تبدیل نمود .مثل کسر 8/5 منظور از این کسر این است که عدد 5 بر عدد 8 تقسیم شود . و یا به عبارت دیگر می توان کسر فوق را بطرق دیگر تقسیم نمود باین ترتیب که طول پاره خطی را به 8 واحد معین تقسیم و از 8 واحد 5 واحد آنرا انتخاب نموده ایم . حال برای تبدیل آن لازم است عدد 5 را بر عدد 8 تقسیم نموده و حاصل را به صورت اعداد اعشاری بدست آوریم جواب کسر فوق برابر 625/0 خواهد بود که درست برابر کسر 8/5 می باشد .

بیشتر اوقات برای اینکه ماشینکار اندازه (8/5)3 را بوسیله میکرو متر بخواند لازم است ابتدا مقدار کسر 8/5 را به اعداد اعشاری مساویش تبدیل نموده و حاصل کسر 8/5 که برابر 625/0 خواهد شد با عدد 3 جمع کرده که حاصل برابر با 625/3 می شود . در اینحالت برای اندازه گیری قطعه می توان از میکرومتر 3 تا 4 اینچ استفاده کرد .

جدول اعشاری :

جدول اعشار حاصل از کسزهای متعارفی در اغلب کتابهای دستی Hand  book   و با کتابهای جیبی درج شده اند . در ضمن برای اینکه ماشینکارها وقت زیادی را برای تبدیل آنها صرف نکنند و راحتر بتوانند از آنها استفاده نمایند ، در اغلب کارگاه ها این جداول را به صورت تابلوئی نوشته و به دیوار کارگاه و یا کلاسهای درس نصب نموده اند و یا به صورت کارتهای جیبی در دسترس ماشینکار قرار داده اند .

ماشینکارهایی که به طور متوالی از آنها استفاده می کنند بر اثر کثرت استفاده ، اعداد اعشاری مزبور را به خاطر دارند . با این حال این نوع جدولها به آنها کمک خواهند کرد که اعداد اعشاری بیشتری را که از کسرهای متعارفی حاصل می شوند بدست آورند.

سیستم اندازه گیری متریک :

بسط و توسعه تکنولوژی صنایع فلزی سبب می شود که ماشینکار با سیستمهای اندازه گیری متریک نیز آشنا شوند . برای این منظور می بایستی واحدهای اندازه گیری در این سیستم شرح داده شوند .بیشتر کشورهای صنعتی چون آلمان ، فرانسه ، روسیه و بیشتر کشورهای اروپای شرقی از سیستم متریک استفاده می کنند . بدین جهت سیستم متریک متداولترین سیستمی است که از آن بسیار استفاده می شود ، و در آن واحد طول را متر در نظر گرفته و سایر اجزاء و اضعاف آن بصورت اعشاری و یا مضربی از آن بوده که ذیلاً شرح داده خواهد شد . برای مثال یکی از اجزاء متر سانتیمتر است که برابر 100/1 متر واضعاف آن کیلومتر است که برابر 1000 متر می باشد . جدول شماره II   اجزاء واضعاف وابسته به متر و رابطه آن باسیستم اینچی را نشان می دهد .

واحد اندازه گیری طول متر است و اجزاء واضعاف آن عبارتند از :

گونیای مرکب : COMBINATION  SET 

وسیله دیگر اندازه گیری که گونیای مرکب نامیده می شود . که یکی از مناسبترین وسیله اندازه گیری در کارگاه ماشین می باشد ، بطوریکه مشاهده خواهید کرد این وسیله اندازه گیری شامل قسمت های زیر می باشد.

خط کش ، سر گونیائی که مرکب از تراز ،سوزن خط کش و گونیای 45 درجه ، نقاله و مرکز یاب ،گونیای مرکب برای کارگاه های مختلف مخصوصاً برای خط کشی روی قطعات مختلف و اندازه گیری زوایا مورد استفاده قرار می گیرد .از این وسیله برای آزمایش درستی سطوح گونیا شده و نیز برای اندازه گیری ارتفاع قطعات مانند عمق سنج استفاده می کنند .از خط کش فولادی گونیای مرکب می توان به عنوان یک خط کش ساده جهت خط کشی استفاده کرد .گونیای مرکب به اندازه های مختلف برای نیازمندی های کارگاه ماشین و یا ماشینکار ساخته شده است .

در قسمت سر گونیائی بیشتر گونیاهای مرکب ، ترازی تعبیه شده که بوسیله آن می توان طراز بودن قطعات کار را تشخیص داد . سوزن خط کش نیز در قسمت سر گونیا داخل بوش قرار گرفته است .

نقاله را می توان روی خط کش سوار کرد و برای اندازه گیری و خط کشی زوایای بین صفر تا 180 درجه از آن استفاده کرد . تقسیمات موجود روی نقاله بر حسب درجه یعنی از صفر تا 180 درجه از راست به چپ و از چپ به راست مدرج شده است و می توان از هر طرف که لازم باشد از درجات آن استفاده کرد . ولی در بعضی از گونیاهای مرکب عدد صفر در وسط نیم دایره نقاله قرار داده و سپس از صفر تا 90 درجه به سمت راست و از صفر تا 90 درجه به سمت چپ مدرج نموده اند . از این وسیله می توان به عنوان یک ابزار دستی برای اندازه گیری زوایا استفاده کرد .

انواع مختلف عمق سنج

عمق سنج خط کش دار RULE  DEPTH  GAGE                   

این وسیله اندازه گیری که برای اندازه گیری عمق سوراخها ، خزینه ها و شیارها طراحی شده است که دارای خط کش مدرج بوده و از طرفی چون هنگام اندازه گیریر خط کش آن موازی با سوراخ قطعه کار قرار می گیرد در نتیجه خطای اندازه گیری نسبتاً کم خواهد بود .این ابزار تشکیل شده از یک بدنه شیار دار که جنس آن از فولاد آبکاری شده می باشد و یک خط کش از جنس فولاد سخت با طول 6 اینچ معمولاً خط کش را در داخل شیار (کشوئی) پایه قرار داده یک پیچ سر عاج دار در هر فاصله که لازم باشد بوسیله دست محکم می کنند .

طرز استفاده عمق سنج :

می بایستی سطح صاف پایه را روی سطح صاف قطعه کار قرار داده و دراین حالت باید خط کش را با بدنه داخل استوانه یا شیار مورد نظر کاملاً مماس نمود . سپس خط کش را به سمت پائین سوراخ فشار داده تا پیشانی خط کش با ته سوراخ مماس شود و دراین حالت خط کش را بوسیله پیچ باید محکم نمود پس از خارج کردن عمق سنج از داخل سوراخ ، اندازه مورد نظر مشخص خواهد شد .

در بعضی از موارد می توان اندازه بدست آمده روی خط کش را که در داخل قطعه کار قرار دارد مستقیماً خواند ولی در موارد استثنائی که نتوان چنین عملی را انجام داد و یا نتوان قطعه کار را در موقعیت مناسبی گذاشت ، ممکن است اندازه بدست آمده را بطور مشکل ،در محل کار خواند در این صورت خطای اندازه گیری زیاد خواهد بود. در این حالت می بایستی عمق سنج را از کار خارج کرده و سپس اندازه مشخص شده را خواند .

برای اندازه گیری داخلی در موقعیتهائیکه اندازه گیری به صورت مشکلی انجام می گیرد ، اگر با عمق سنج محل نامبرده اندازه گیری شود خطای اندازه گیری کمتر از اندازه گیری با خط کش ساده خواهد بود .

برای اندازه گیری ارتفاع خزینه ها  چنانچه از عمق سنج استفاده شود عمل اندازه گیری بمراتب دقیق تر خواهد بود تا اینکه از یک خط کش ساده .

براي اندازه گيري ارتفاع خزينه ها چنانچه از عمق سنج استفاده شود عمل اندازه گيري بمراتب دقيق تر خواهد بود تا اينكه از يك خط كش ساده .

2- عمق سنج ميله دار ساده : PLAIN ROD DEPTH GAGE

اين ابزار اندازه گيري شامل يك پايه فولادي آبداده شده ، يك كشوئي براي حركت ميله ، يك ميله كه سر آن داراي توپي آج زده شده و نيز يك پيچ جهت قفل كردن ميله اندازه گيري مي باشد . ميله ، داخل كشوئي مي تواند حركت كند . سوراخي كه در پايه تعبيه شده نسبت به كف آن قائم بوده و اين عمق سنج مانند عمق سنج خط كش دار كه قبلاً شرح داده شده بكار برده مي شود . چون ميله و پايه هيچكدام مدرج نيستند بعد از اندازه گيري ارتفاع سوراخ و شيار مي بايستي طول ميله را تا كف پايه بوسيله خط كش اندازه گيري كرد كه اين همان اندازه ارتفاع شيار يا سوراخ مي باشد .

عمق سنج ميله اي فنر دار : SPRING ROD DEPTH GAGE

اين نوع عمق سنج از نوع عمق سنج ميله اي ساده كه قبلاً شرح داده شد ه كاملتر است زيرا كه ميله آن توسط فنري كه در آن تعبيه شده ، بطور خودكار به طرف پائين هدايت ميشود. سرعت اندازه گيري با آن نسبتاً زياد بوده و تا طول سه اينچ را مي تواند اندازه گيري كند.

پايه و انتهاي ميله اندازه گير كه بايستي با كار در تماس باشد سخت و سنگ زده ميباشند . براي به كار بردن اين وسيله آنرا روي كار يا دهانه و يا شيار قرار داده و ميله آن در امتداد شيار و يا سوراخ نگهداشته مي شود و نيز پيچ مخصوص قفل را كه در بالاي ميله قرار دارد باز كرده و در اين حالت ميله به طور خودكار در داخل سوراخ و يا در خزينه كار فرو برده مي شود . پس از اينكه پيشاني ميله به ته كار مماس شد پيچ قفل را دوباره محكم كرده تا ميله در محل خود محكم شود و چون ميله آن مانند عمق سنج ميله دار ساده مدرج نيست بعد از اندازه گيري قطعات ، آنرا از كار خارج كرده و سپس طول ميله را بوسيله خط كش و يا وسيله ديگري مجدداً اندازه گيري مي كنند .

عمق سنج نقاله اي : PROTRACTOR DEPTH , GAGE

اين نوع وسيله اندازه گيري شامل يك خط كش مدرج و يك نقاله مدرج مي باشد . خط كش روي نقاله سوار شده و براي اندازه گيري خزينه و مخروطها مورد گيري قرار مي گيرد . از طرف ديگر خط كش مي تواند روي نقاله تحت هر زاويه اي كه باشد قرار گرفته و محكم شود . البته بايد گفت كه مهره عاج زده شده مانند يك نقطه سودمند خواهد بود .

دقت خطوط مدرج شده روي وسائل اندازه گيري (وقت و مراقبت از وسايل اندازه گيري خطي )

وسايل اندازه گيري كه درباره آنها بحث شده است . براي كنترل دقت اندازه گيري نزديكترين مقياس ، درجه بندي و طراحي شده اند . تمام وسايل اندازه گيري طوري ساخته شده اند كه در مقياس سايش مقدار قابل ملاحظه اي مقاومت دارند . در صورتي كه از آنها با يد استفاده شود : مدت طولاني كار كرده و بعد از آن لازم است كه آنها را به طور متناسب تعمير و سرويس نمود .

بطور كلي كار آموزان و دانشجويان و افرادي كه تجربه كاري ندارند بايد دقت كنند چگونه يك فرد ماشينكار با تجربه هنگام كاربرد ابزارها دقت لازم را مبذول مي دارد . همچنين افرادي كه در كارگاههاي ماشين كار مي كنند بايد بدانند كه كيفيت كار آنها بيشتر به نوع ابزاريكه مورد استفاده قرار مي دهند و نيز به مهارت آنها بستگي خواهد داشت .

ابزارهاي اندازه گيري را بايد طوري نگهداري كرد كه چنانچه از آنها استفاده نشود خود بخود زنگ نزنند . براي اين كار بايستي آنها را با يك ورقه نازك روغن پوشانده تا از زنگ زدن جلوگيري به عمل آيد و بايد آنها را در محل مناسب و سالمي نگهداري كرد .

اندازه گيري به وسيله اتصال :

صفحات صاف و مسطح بوسيله ابزارهاي معمولي مانند خط كش فولادي و عمق سنج كه قبلاً بحث شده اند اندازه گيري مي شوند قطعات مدور و استوانه اي بوسيله تماس ابزارهاي غير دقيق مثل پرگار فنر دار و يا پرگار پيچي كه نوكهاي پرگار به طرفين محيط كار تماس پيدا مي كند اندازه گيري مي شوند .

دقت اندازه گيري ابزارهاي اندازه گيري مانند پرگار داخلي و خارجي بستگي به حساسيت دست اندازه گير دارد .چون حس لامسه در سر انگشتان بشر قوي است ، پس حين اندازه گيري بيستي خيلي ملايم از انگشتان استفاده كرد . اگر اينگونه وسايل اندازه گيري را در موقع مصرف خيلي محكم گرفته و فشار بدهيد در نتيجه داراي دقت اندازه نخواهد بود .

پرگارها : CALIPERS

براي اندازه گيري صحيح قطر استوانه دهانه پرگار را باز كرده و روي محيط استوانه قرار مي دهيم .به وسيله پيچ دهانه پرگار را بهم نزديك كرده تا دو نوك پرگار خارجي بر روي محيط استوانه قرار گيرد . البته بايد توجه داشت كه در اين حالت به دهانه پرگار نبايستي فشار بيش از حد وارد شود . بلكه فقط بايد احساس كرد كه نوك آن با محيط استوانه در تماس است . در اين حالت براي اطمينان بهتر است پرگار را به صورت عمود روي محيط كار حركت خطي داده تا مماس بودن آن كاملاً حس گردد .بعد از اين عمل پرگار را برداشته و روي خط كش قرار مي دهيم . سپس اندازه فاصله دو نوك پرگار را روي خط كش مي خوانيم .

پرگار خارجي : OUT SIDE CALIPER

همانطوريكه از اسمش پيدا است اين نوع پرگار براي اندازه گيري سطوح خارجي و مسطح و استوانه اي مورد استفاده قرار مي گيرد . پايه هاي آن داراي قوسي است بطرف خارج به اين منظور كه بتوان قطرهاي بزرگ را بخوبي قطرهاي كوچك اندازه گيري كرد اين نوع پرگارها مي توانند بطور دقيق و ساده تر از پرگار معمولي روي قطعه كار قرار گرفته و اندازه گيري نمايند . زيرا اين وسيله داراي پيچ و مهره اي بوده كه بعنوان قفل پرگار از آن استفاده مي كنند . از طرفي مي توان بوسيله آن دهانه پرگار را به هر مقدار كه لازم باشد باز و بسته نمود .اين نوع پرگار زياد مورد استفاده قرار ميگيرد .

پرگار داخلي : INSIDE CALIPER

پرگار داخلي براي اندازه گيري قطر داخلي سوراخها ، پهناي شيارها و جا خارها مورد استفاده قرار مي گيرد . براي اندازه گيري قطر داخلي استوانه لازم است كه يك پايه پرگار را بديواره داخلي استوانه ، شيار يا جاخار قرار داده وپايه ديگر را به آهستگي به داخل سوراخ و يا شيار يا جاخار هدايت كرده بطوريكه احساس شود كه نوك پرگار به ديواره ديگر قطعه يعني ديواره مقابل مماس است.

پس از مماس بودن ، آنرا از كار خارج كرده وسپس روي خط كش اندازه هاي دهانه پرگار بوسيله خط كش بدست مي آيد .

در بعضي از موارد براي دقت اندازه گيري زياد لازم است كه دهانه پرگار را بين دو فك ميكرومتر قرار داده و فك متحرك ميكرومتر را بطرف نوك ديگر پرگار آنقدر هدايت كرد تا مماس بودن آنها كاملاً حس گردد . در اين صورت اندازه ميكرومتر خوانده شود.

طريقه نگهداري پرگارها :

اغلب پرگارها داراي پايه هاي باريك و كم قطر مي باشند . و نيز داراي حالت فنريت بوده يعني بر اثر فشاري ممكن است پايه ها كج شوند يا بشكنند . در اين حالت مي بايستي هنگام كار با آنها و اندازه گيري قطعه كمال دقت را مبذول داشته ، فشار كمي به آنها وارد آورد .پرگارهاي معمولي داراي فنريتي در حدود 64/1 بوده و نيز نبايستي آنها را با فشار داخل كار وارد كرد . هنگاميكه از آنها استفاده نمي شود بايد آنها را در جاي مخصوصشان آويزان نمود . سعي كنيد آنها را روي ميز كار جا نگذاريد زيرا ممكن است ابزارهاي بزرگ و سنگين روي آنها قرار گرفته و در نتيجه پايه آنها كج شود . براي جلوگيري از زنگ زدن بايد سعي نمود كه يك ورقه روغن روي آنها ماليده شود .

فيوزها

فيوزها جهت قطع مدار در شرايط اضافه بار و يا اتصال كوتاه به كار برده شده و پارامتر هاي اصلي آنها ولتاژ نامي ، جريان نامي و مشخصه اي است كه كه تغييرات زمان ذوب فيوز را نسبت به جريان هاي مختلف اضافه بار نشان مي دهد .

يك فيوز اصولاً قدرت قطع منطبق با جريان نامي خود را داشته و عملاً جريان هاي خيلي زياد را قبل از انكه به مقدار ماكزريمم خود برسد قطع مي نماييم . لذا در بعضي از مدارهاي الكتريكي ، فيوز ها را جهت محدود نمودن جريان اتصال كوتاه نيز بكار مي روند .

فيوز هاي فشار قوي كه جهت نسب در فضاي باز و يا بسته ساخته مي شوند ، اصولاً از پايه فيوز تا مقره چيني و فيوز پلي شكل كه المان ذوب شونده در داخل ان قرار گرفته است تشكيل شده و از نظر ساختمان به دو نوع گازي و كريستالي تقسيم ميشوند.

در نوع گازي براي خاموش نمودن سريع جرقه از مواد دود زايي كه به صورت جامد هستند نظير PVC ، فيبر و غيره استفاده شده و در نوع كريستالي محفظه فيوز را از كريستالهاي شن خشك پر مي نمايند . فيوز گازي از لوله اي از جنس مواد دود زا همراه با المان ذوب شونده و يك كپسول فلزي تشكيل مي شود اين فيوز مخصوص فضاي باز بوده و عملكرد آن با خروج گاز و. شعله اي كه طول آن حتي تا دو متر ممكن است برسد همراه باشد .

فيوز محدود كننده جريان از يك فشنگ چيني و المان ذوب شونده آن كه با كريستال هاي شن محصور شده است ، تشكيل مي شود و نوعي از آن براي نصب در سالنهاي سربسته ساخته مي شوند داراي نشان دهنده اي هستند كه در موقع عملكرد فيوز تحت فشار گاز يا فنر روي قسمت بيروني فيوز قرار گرفته و آن را مشخص مي نماييم ترانسفورماتورهاي ولتاژ را معمولاً توسط فيوزهاتي كه در سطوح ولتاژ 20 ، 10 ، 6 ، 3 و 35 كيلو ولت ساخته مي شوند محافظت مي نمايند .

قدرت قطع ماكزيمم اين نوع فيوز ها 1000 مگا ولت آمپر بوده و المان ذوب شونده آنها از جنس مس مي باشد كه در قسمت وسط ان قطعه اي كوچكي از قلع خالص جوش داده شده است . وقتي كه درجه حرارت فيوز به نقطه ذوب قلع برسد ، قلع مذاب روي المان مسي منتشر شده و آلياژ جديدي بوجود مي آيد كه نقطه ذوب آن از مس پايين تر مي باشد .

بدين ترتيب اين فيوز ها در شرايط عادي قابليت هدايت مس را دارا بوده و در شرايط اتصال كوتاه نيز به وجود آمدن آلياژ جديد نسبت به جريان اضافي حساسيت و دقت بيشتري را نشان مي دهند .

علاوه بر آن جرقه حاصل از پيدا شدن اولين فاصله هوايي در فيوز باعث ذوب شدن تمامي المان فلزي شده و دهانه كنتاكت دفعتاً بقدري زياد مي شود كه امكان برقراري جرقه را از بين مي برد . لذا اين فيوزها عملاً جريان اتصال كوتاه را قطع مي نمايند .

برقگيرها

موجها با اضافه ولتاژهاي لحظه اي در شبكه برق به دو دسته تقسيم مي شوند :

داخلي (نظير موجهاي حاصل از كليدئ زني ها ، اتصال كوتاهها و تغيير مدار ) و خارجي (نظير شكل موجهاي ناشي از رعد و برق ).

پالسهاي كليد زني علي القاعده در اثر قطع و وصلهاي روتين مدار و يا قطعهاي اتفاقي نظير اتصال كوتاهها و پارگيهاي خط بوجود مي آيد .

براي حفاظت شبكه از پالسهاي ناشي از رعد و برق بايد خطوط انتقال و تجهيزات كليد خانه ها را به طور جداگانه حفاظت نمود .

علاوه بر اين تجهيزات كليد خانه ها بايستي هم در مقابل ضربات مستقيم رعد و برق و هم در مقابل موجهايي كه روي خطوط انتقال نشسته اند محافظت گردند .

حفاظت مستقيم د رمقابل رعد و برق توسط ميله هاي برقگير صورت گرفته و درجه حفاظت اين ميله ها با شعاع منطقه اي كه رعد و برق آن توسط ميله تخليه مي شود ، مشخص مي شود . كه به اين منطقه زون حفاظتي برقگير مي گويند .

اگر برجهاي برقگير در اطراف تاسيسات و با ارتفاعي بلندتر از تجهيزات موجود ايجاد شوند ، پديدترين ميدان الكتريكي برق جوي نسبت به زمين به ميله برقگير اصابت كرده و تجهيزات حفاظت مي شوند .

ميله برقگير بايد داراي مقاومت اهمي بسيار كم بوده و به طو رموثر به زمين متصل شده باشد . همچنين ممكن است مستقلاً و يا روي بام ساختمانها نصب شود ، ولي در هر صورت دستگاهها يا تاسيساتي كه تمام نقاط انها در زون حفاظتي برقگيرها باشد (با توجه به ارتفاع حفاظت شونده در محل نصب ) به طور اطمينان بخشي در مقابل خطرات برق جوي محافظت مي شود .

سطح زون حفاظتي كه توسط دو برقگير بوجود مي آيد بزرگتر از دو برابر زون حفاظتي يك برقگير (كلاً محدوده حفاظتي و ارتفاع حفاظت شونده توسط تعدادي برقگير از قاعده ساده و مشخصي قابل حصول نبوده و به صورت تجربي معين مي شود) بوده و اين برقگيرها عملاً جز تجديد رنگ آميزي دوره اي و چك كردن مقاومت زمين نيازمند مراقبت ديگري نمي باشند .

برقگيرهايي كه با دشارژ الكتريكي در يك فاصله هوايي موج را به زمين تخليه مي نمايند به برقگير تخليه اي موسوم بوده و جهت حفاظت تجهيزات درمقابل پالسهايي كه روي خطوط انتقال مي نشينند بكار مي روند .

در عمل براي حفاظت واحدهاي مختلف سيستم قدرت هم از برقگيرهاي تخليه اي و هم از برقگيرهاي ميله اي استفاده مي شود.

اصولاً برقگيرهاي تخليه در سطوح ولتاژ از 3 تا 220 كيلو ولت ساخته مي شوند. ضمناً تعداد عملكردهاي برقگير تخليه اي توسط يك كنتور شمارنده كه روي آن نصب شده است ثبت مي شود . تستهاي متداولي كه در حال سرويس دهي روي برقگيرهاي تخليه اي انجام مي شود به شرح زير است :

الف) اندازه گيري مقاومت اهمي برقگير به كمك يك مگا اهم متر 2500 ولت قبل از اتصال برقگير به خط و همچنين وقتي كه تجهيزات حفاظت شونده براي تعميرات از خط خارج شده و كليد ايزولاتور برقگير نيز باز است .

ب ) اندازه گيري ولتاژ شكست برقگير با فركانس معمولي .

اين تست اولاً در مورد برقگيرهايي كه داراي مقاومت شنت نيستند انجام شده و در ثاني در مرتبه اول بلافاصله پس از مونتاژ آن در كارخانه سازنده و سپس هر شش سال يكبار و همچنين درخلال تعميرات اساسي بايد انجام شود و يادآور مي شود كه كليه تستها و بازديدهاي ظاهري بايد در شرايطي كه برقگير (كليه برقگيرها در سطوح مختلف ولتاژ ) خارج از سرويس قرار دارد انجام گيرد.

تعميرات و بازرسيهاي دوره اي برقگير بايد در فصل بهار و تابستان يعني قبل از شروع رعد و برق (در شرايطي كه درجه حرارت محيط بالاي صفر است ) انجام شده و در صورتيكه آب بندي بدنه برقگير از بين رفته و هوا و رطوبت در آن نفوذ كند و يا نتجيه تستها ايجاب نمايد بايد آنرا تحت تعميرات اساسي قرار داد.

وضعيت ايزلاسيون يك برقگير هر سال يكبار با اندازه گيري جريان نشتي آن تحت ولتاژ D.C ،اندازه گيري ولتاژشكست برقگير و يا اندازه گيري مقاومت عايق آن به كمك مگا اهم متر 2500 ولت چك مي شود و بر اساس استانداردهاي معتبر الكتريكي حداكثر ولتاژ شكست (مقدار مؤثر ولتاژ در فركانس 50 هرتز) برقگيرهاي تخليه اي با ولتاژهاي 3 ،16-6 و 26-10 كيلوولت به ترتيب در حدود 11-9 ، 19 و 30 كيلوولت قرار دارد و همچنين اگر روي برقگيرهاي KV3، KV6و KV 10 به ترتيب ولتاژهاي KV4 ،KV6 و KV 10 مستقيم (D.C) اعمال شود ، جريان نشتي مجاز آن حداكثر 10 ميكروآمپر بوده و در مورد برقگيرهايي كه مقاومت شنت ندارند جريان نشتي ناچيز و قابل صرف نظر كردن مي باشد.

تستهاي دوره اي تجهيزات كليد خانه هاي فشار قوي