مقدمه
اینجانب کار آموز کارشناس رسمی دادگستری رشته راه و ساختمان در طی یک سال دوره کارآموزی زیر نظر کارشناس راهنما جناب آقای مهندس مطلب زاده با پرونده های مختلفی که منجر به کارشناسی شده بودند آشنا شده و نظریه های متعدد کارشناسی را مطالعه کرده و از تجربه های ارزنده کارشناس محترم راهنما استفاده نمودم. از مهمترین مواردی که در مدت یک سال دوره کارآموزی تحصیل شده به شرح زیر است:
عناوین کارشناسی
1-کارشناس خبره محلی: این اشخاص احتمالاً تحصیلاتی نداشته باشند ولی اطلاعات آنها در موارد خاص نسبت به دیگران بیشتر است که قضات محترم در آن موارد از این افراد به عنوان کارشناس خبره محلی استفاده می کنند.
2-کارشناس خبره: این اشخاص تحصیلات دانشگاهی دارند ولی پروانه کارشناس رسمی ندارند. قضات محترم به خاطر تخصص این افراد در رشته مشخص از آنها به عنوان کارشناس خبره استفاده می کنند.
3-کارشناس دادگستری: این اشخاص تحصیلات دانشگاهی دارند ولی فاقد پروانه کارشناسی هستند دادگستری تخصص و عملکرد آنها را تأیید کرده و به آنها مجوز صادر می کند تا در صورت لزوم از آنها استفاده نماید.
4-کارشناس ادارات: این اشخاص کارمند بوده و توسط اداره به آنها مجوز کارشناسی صادرمی گردد تا بتوانند فقط در امورات اداری خویش کارشناسی نمایند.
5-کارشناس نظام مهندسی: این اشخاص مهندسین عضو سازمان نظام مهندسی هستند که پس از اخذ پایه لازم و سپری نمودن دوره های مختلف تخصصی در صورت نبود کارشناسی رسمی دادگستری قضات محترم از این افراد در تخصص خودشان استفاده می کنند.
6-کارشناس ماده 187: این اشخاص دارای تحصیلات دانشگاهی هستند که پس از قبولی در آزمون ورودی کارشناسی رسمی قوه قضائیه پروانه کارشناسی رسمی قوه قضائیه دریافت می نمایند که قضات محترم در امورات کارشناسی از این افراد استفاده می کنند.
7-کارشناس رسمی دادگستری: این اشخاص دارای تحصیلات دانشگاهی هستند که پس از کسب سابقه کار لازم در آزمون ورودی کارشناس رسمی دادگستری شرکت کرده و بعد از قبولی و سپری نمودن دوره کارآموزی و مراسم سوگند پروانه کارشناسی رسمی اخذ می نمایند که در محاکم قضائی در درجه اول از این ردیف کارشناسان استفاده می شود و در صورت نبود از کارشناسان دیگر ذکر شده دعوت می شود.
نحوه ارجاع کار به کارشناس
اکثر قرارهای کارشناسی با عنوان ابلاغیه به کارشناس داده می شود که در آن شماره کلاسه پرونده، طرفین دعوی، زمان قرار و شعبه رسیدگی کننده مشخص است.
دعوت نامه
1-ابلاغیه: برگه ای است که در آیین دادرسی مدنی و در امور حقوقی مصداق دارد.
الف)ابلاغ واقعی: برگه ای است که به اشخاص حقیقی و شخصی که مخاطب هستند تحویل داده می شود.
ب)ابلاغ: برگه ای است که به مخاطبین حقوقی تحویل داده می شود.
ج)ابلاغ قانونی: ابلاغی است که مفاد آن به طریق غیر از تحویل به مخاطب به اطلاع وی رسانده می شود.
2-اخطاریه: برگه ای است متضمن اینکه شخص به جلسه دادرسی در وقت ومهلت معین فراخوانده می شود چه خواهان باشد چه خوانده.
3-احضاریه: در آیین دادرسی کیفری و در امور کیفری برای متهمین و شاکی و شهود مصداق دارد.
4-اظهار نامه: هر کسی می تواند قبل از تقدیم دادخواست حق خود را به وسیله اظهار نامه از دیگری مطالبه نماید مشروط بر اینکه موعد مطالبه رسیده باشد.
5-پیام تلفنی: در پرونده های کیفری نظر به ضرورت امر، قاضی رسیدگی کننده می تواند دستور دهد در وقت فوق العاده طرفین پرونده در جلسه رسیدگی حاضر شوند ولی در امر حقوقی چنین امری به جهت تکلیف مقرر قانونی امکان پذیر نمی باشد.
وظایف کارشناس
1-در پرونده ای که کارشناس قبلاً با یکی از طرفین مشاوره کرده باشد نباید کارشناسی آن پرونده را قبول کند.
2-اگر یکی از طرفین با ارائه استدلالهای لازم از قاضی رد کارشناسی را بخواهد کارشناس از تصمیم قاضی تبعیت می کند.
3-کارشناس باید طرفین دعوی را از تاریخ شروع و پایان عملیاتش و همچنین زمان تحویل گزارش خود مطلع سازد.
4-کارشناس برای به دست آوردن اطلاعات لازم و مفید، طرفین یا اشخاص ثالث را با ظرافت و رعایت ادب و همچنین جدیت مورد سئوال قرار دهد. اگر این افراد به بهانه ای از پاسخ دادن امتناع ورزند باید قاضی را در جریان امر قرار دهد.
5-کارشناس مشاهدات و درخواست های طرفین را در گزارش می نویسید هر قدر هم طولانی باشد اگر خلاصه کند باید محتویات مطلب حفظ شود.
6-کارشناس بعد از ارائه گزارش خود به درخواست طرفین مدارکی که به او سپرده شده برمی گرداند و می تواند رسید بگیرد.
7-کارشناس به غیر از حق الزحمه تعیین شده نبایدهر گونه وجه، هدیه و امتیازی از طرفین دعوی قبول کند و دعوت طرفین را رد کند.
8-کارشناسی که به صورت خصوصی مورد مشورت قرار گرفته نمی تواند مسئولیت پرونده را بپذیرد.
موارد عذر موجه کارشناس
-فوت یکی از بستگان نسبی یا سببی تا درجه اول از طبقع دوم (درجه اول از طبقه اول نسبی پدر، مادر، اولاد و درجه اول از طبقه دوم نسبی پدربزرگ، مادربزرگ و نوه ها).
2-ابتلا به مرضی که مانع از حرکت بوده یا حرکت مضر تشخیص داده شود.
3-بروز حوادث قهری از قبیل سیل، زلزله و طوفان که مانع حضور در دادگاه باشد.
4-وقایع خارج از اختیار کارشناس که مانع حضور وی در دادگاه می شود مانند بازداشت بودن کارشناس ، گروگان گیری کارشناس و غیره.
4-وقایع خارج از اختیار کارشناس که مانع حضور وی در دادگاه می شود مانند بازداشت بودن کارشناس ، گروگان گیری کارشناس و غیره.
موارد رد کارشناس
1-قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از هر طبقه بین کارشناس با یکی از اصحاب دعوی
2-کارشناس قیم یا مخدوم یکی از طرفین باشد یا یکی از طرفین مباشر کارشناس یا همسر او باشد.
3-کارشناس یا همسر یا فرزند او وارث یکی از اصحاب دعوی باشد.
4-کارشناس در دعوی اقامه شده به عنوان داور یا گواه اظهار نظر کرده باشد.
5-بین کارشناس و یکی از طرفین دعوی یا همسر فرزند او دعوی حقوقی یا جزائی مطرح باشد و یا در سابق مطرح بوده و از تاریخ صدور حکم قطعی دو سال نگذشته باشد.
6-کارشناس یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در موضوع مطروحه نباشد.
تخلفات کارشناسان
- عدم حضور در مراجع صالحه در وقت مقرر بدون عذر موجه.
- توسل به معاذیری که خلاف بودن آن بعداً ثابت شود.
- مسامحه و سهل انگاری در اظهار نظر کارشناسی.
- تسلیم اسناد و مدارک به اشخاصی که قانوناً حق دریافت آن را ندارند و یا امتناع از تسلیم آن به اشخاصی که حق دریافت آن را دارند.
- سوء رفتار و اعمال خلاف شئونات شغلی.
- نقض قوانین و مقررات در اظهار نظر کارشناسی.
- انجام کارشناسی و اظهار نظر با وجود جهات رد قانونی.
- انجام کارشناسی و اظهار نظر در اموری که خارج از صلاحیت کارشناس باشد.
- انجام کارشناسی و اظهار نظر بر خلاف واقع و تبانی با شخص ثالث با یکی از طرفین
- انجام کارشناسی و اظهار نظر با پروانه ای که اعتبار آن منقضی شده باشد.
- افشاء اسناد و مدارک محرمانه.
- اخذ وجه یا مال یا قبول خدمات مازاد بر تعرفه دستمزد و هزینه مقرر در قوانین یا دستورات مراجع صلاحیت دار.
- انجام کارشناسی و اظهار نظر در زمان تعلیق، محرومیت از حقوق اجتماعی و یا اثبات فقد شرائط موضوع ماده 15 قانون.
مجازات کارشناسان
- محدود کردن اختیارات فنی کارشناس بمدت یکسال.
- محدود کردن اختیارات فنی کارشناس بمدت سه سال.
- محرومیت از اشتغال به امر کارشناسی از سه ماه تا یکسال.
- محرومیت از اشتغال به امر کارشناسی از یکسال تا سه ماه.
- محرومیت دائم از اشتغال به امر کارشناسی.
اصطلاحات و عناوین قضائی
- اطاله و دادرسی: رسیدگی و دادرسی پرونده ها بایستی در مهلت متعارف به نتیجه برسد در صورتی که مدت زمان رسیدگی بیش از حد طولانی شود از اطاله دادرسی صورت گرفته است. یعنی دادرسی طولانی شده است.
- دعاوی: عبارت است از اختلافاتی که در موضوع پرونده های مدنی کاربرد دارد مانند مطالبه وجه چک.
- شکایت: عبارت است از اختلافاتی که در موضوع و پرونده های جزایی کاربرد دارد مانند سرقت.
- دادخواست: کسی که ادعای حقی را از دیگری دارد باید کاغذ مخصوص دادخواست را تکمیل کرده و خلاصه ای از ادعای خود را توضیح دهد و آن را به همراه اسناد و مدارک لازم به دادگاه عمومی تسلیم نماید.
- شکوائیه: در اختلافات جزایی کسی که بر علیه دیگری شایت دارد باید در کاغذ معمولی شکوائیه تنظیم کرده و اسناد و مدارک لازم را در صورت وجود پیوست و به دادسرای عمومی و انقلاب تسلیم نماید.
- خوانده و خواهان: در پرونده های مدنی خواهان کسی است که به موجب تقدیم دادخواست حقوقی ادعای حقی نسبت به خوانده دارد و بایستی دلایل و مدارک لازم را ارائه نماید و خوانده کسی است که بواسطه طرف دعوی قرار گرفتن از ناحیه خواهان به جلسه دادرسی حقوقی فرا خوانده شده است و در مقابل ادعای خواهان بایستی پاسخگو باشد.
- شاکی و متشاکی: شاکی کسی است که بواسطه تقدیم شکوائیه از طریق دادسرای عمومی و انقلاب از شخص دیگری شکایت کرده و خواسته کیفری خویش را مطرح نموده است و متشاکی کسی است که در مقابل شاکی قرار گرفته که شاکی بدلیلی از وی در یک امر کیفری شکایت نموده است. متشاکی باید برابر احضاریه صادره از سوی شعبه رسیدگی کننده نسبت به اتهام وارده پاسخگو باشد. به متشاکی مشتکا عنه نیز گفته می شود.
- محکوم له و محکوم علیه: در پرونده های اجرایی امور مدنی محکوم علیه کسی است که محکوم به پرداخت وجه یا عملی شده است و محکوم له کسی است که رای به نفع او صادر گردیده و مستحق دریافت مورد حکم می باشد. در مرحله اجرای احکام مدنی شخص محکوم له تقاضای توقیف اموال و نحوه محکومیت های مالی را درخواست می کند و در صورت عدم پرداخت مبلغ مورد حکم از ناحیه محکوم علیه بنا به درخواست محکوم له، محکوم له محبوس می گردد.
- حکم و دادنامه: اگر رای دادگاه بر مبنای رسیدگی شکلی پرونده باشد آن رای ا قرار و اگر بر مبنای ماهیت پرونده باشد آن رای را حکم می گویند. پاکنویس و تایپ شده قرار یا حکم را دادنامه می گویند.
- حکم قطعی: حکم صادر شده از سوی دادگاه بدوی (نخستین) اگر در مهلت مقرر مورد اعتراض قرار نگیرد و یا اینکه تجدید نظر خواهی شود و دادگاه تجدید نظر استان آن را تایید و یا حکم دیگری نماید، به آن حکم قطعی می گویند.
دادگاه ها
- دادگاه خانواده: دادگاهی است که در معیت دادگاه عمومی تشکیل و قضاوت آن از طرف رئیس قوه قضائیه تعیین و به دعاوی خانوادگی رسیدگی می نماید.
- دادگاه عمومی حقوقی: دادگاهی است که با وحدت قاضی با حضور رئیس شعبه یا دادرس علی البدل تشکیل می گردد.
- دادگاه عمومی جزایی: دادگاهی است که با حضور رئیس دادگاه یا دادرس علی البدل و دادستان یا معاون او یا یکی از دادیاران با تعیین دادستان تشکیل می شود.
- دادگاه انقلاب: دادگاهی است که در مرکز هر داستان و هر نقاطی که ضرورت تشکیل آن را رئیس قوه قضائیه تشخیص دهد با حضور یک رئیس یا عضو علی البدل تشکیل می شود. صلاحیت دادگاه انقلاب در رسیدگی به پرونده های جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی و محاربه یا افسار فی الارض، توهین به مقام بنیانگذار جمهوری اسلامی و مقام معظم رهبری، توطئه علیه جمهوری اسلامی ایران، جاسوسی به نفع اجانب، قاچاق مواد مخدر و دعاوی مربوط به اصل 49 قانون اساسی.
- دادگاه تجدید نظر: دادگاهی است که در مرکز استان با وحدت سه قاضی شامل یک نفر رئیس دادگاه بعلاوه دو نفر مستشار تشکیل و به کلیه آراء صادره از محاکم عمومی و جزایی که قابل اعتراض و تجدید نظر هستند رسیدگی و در صورت وجود جهات نقض رای صادره را رد و در غیر اینصورت تایید می نمایند.
- دیوان عدالت اداری: وظیفه این دیوان رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی و حقوقی از تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها و موسسات و غیره می باشد.
- دادگاه نظامی: دادگاهی است که به وظایف خاص نظامی و انتظامی رسیدگی می کند. اعم از کلیه پرسنل ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران پرسنل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و محصلان مراکز آموزش نظامی و انتظامی در داخل و خارج کشور.
- دادگاه ویژه روحانیت: دادگاهی است که به جرایم مرتبط با روحانیون رسیدگی می کند اعم از کلیه جرایم عمومی روحانیون، کلیه اختلافات که مخل امنیت ملی است و اموری که از سوی مقام معظم رهبری برای رسیدگی ماموریت داده می شود.
اعتراضات به نظر کارشناسی
پس از آنکه کارشناس نظریه کارشناسی خود را به دادگاه تقدیم نمود از طرف دادگاه طرفین دعوی جهت رویت نظریه کارشناس دعوت می شوند هر کدام از اصحاب دعوی اگر به نظریه کارشناس اعتراض داشته باشند می توانند کتباً اعتراض خویش را نوشته و درخواست هیئت کارشناسی نمایند که در این مرحله دادگاه از هیئت سه نفری کارشناس دعوت بعمل می آورد و اگر مجدداً به نظریه هیئت سه نفری اعتراضی وارد شد از هیئت پنج نفر دعوت می شود و همین طور از هیئت های مختلف بشرطی که کارشناسان هیئت تکراری نباشند در پرونده استفاده می گردد.