دانلود گزارش کارآموزی حسابداری شبکه بهداشت ابهر

به شبکه بهداری ابهر که جهت کار آموزی اعزام گردیدم قسمت امور اداری و مالی را انتخاب کرده و جهت فراگیری امور مالی و اداری فعالیت خود را آغاز کردم و یافته هایی که از این امور بدست آوردم به قرار ذیل می باشد :

1- هزینه ها : گرفتن فیشهای مربوطه واریز به حسابهای شبکه از بانک ها وتفکیک نمودن آنها به حسابهای مربوطه به طور روزانه و ثبت آنها در دفتر معین حسابهای بانکی و در آخر هر ماه گرفتن صورت حسابهای بانکی از بانک مربوطه و بررسی کردن مبالغ صورتحساب با دفتر معینبانکها و در آوردن صورت مغایرت بانکی و گزارش آن به پیوست تراز نامه به مسئولین .

  2- اخذ فاکتورهای خرید از قسمت کارپردازی و چک کردن آنها از حیث مبالغ ریز فاکتورها و جمع فاکتور. سپس تفکیک فاکتورهای هزینه به سرفصلهای هزینه ها و ثبت آنها در دفتر معین در سر فصلهای مربوطه بطور روزانه و همچنین به تایید رساندن آنها توسط مسئول حسابداری . البته این قسمت که هزینه یابی و تفکیک هزینه ها می باشد با اطلاعات گرفتن از مسئولین پس از مدتی توانستم خودم هزینه ها را تشخیص داده و در سر فصلهای خود ثبت نمایم و تراز آنها را بطور ماهیانه به صورت حسابداری دوبل تنظیم و پس از جمع و موازنه تراز آنرا به مسئولین تقدیم نمایم .

3- تنظیم اسناد هزینه ها : پس از گرفتن مدارک مربوطه یعنی برگ درخواست خرید که پس از تصویب و تایید مسئول قسمت و امور مالی جهت انجام خرید اقلام می گردد . دوم برگ رسید انبار که توسط انبار دار که پس از دریافت جنس صادر و امضاء می گردد و این خریدها توسط تنخواه مامور خرید و با چک شبکه مبالغ آنها پرداخت می گردد .

4-  تنخواه گردان : تنخواه وجهی است که مامورین خرید آنرا از شسبکه گرفته و از آن محل خریدها راانجام می دهند . در صدور اسناد حسابداری قسمت بدهکاری مربوطه به هزینه ها ودر مقابل آن تنخواه گردان و یا بانک بستانکار می گردد و در آخر تیرماه که تنخواه اخذ شده توسط مامور خرید در طی همان ماه به حساب بدهکاری تنخواه دار دار گذاشته شده و در مقابل خریدهایی که توسط تنخواه انجام گرفته به بستانکاری تنخواه گذاشته می شود(یعنی بدین طریق اسناد مربوطه تنظیم و پس از تایید در دفتر معین سر فصل تنخواه گردان ثبت می گردد . )

درآمدها

دریافت چک فیش های دریافتی از بیماران جمع آوری و همچنین وجه های دریافتی از بیماران بر طبق پرونده های آنها اول صحیح بودن آن بر طبق هزینه هایی که برروی آنها انجامگرفته اعم از هزینه دکتر و دارو و پول تخت بیمارستان بر اساس تعرفه چک شده و سپس به حساب درآمد سند مربوطه تنظیم می گردد و سپس در دفتر معین ثبت می شود وجه های دریافت شده بطور روزانه به حساب مخصوص درآمدها واریز و فیش دریافت و جهت صدور اسناد نهایی آماده می گردد . چنانچه از بیماران از یارانه ای بهر دلیل استفاده نکنید باید مدارک و تاییدیه آنها توسط مسئول بیمارستان انجام و تحویل امور مالی جهت محاسبه گردد لازم به توضیح است که محل یارانه باید حتماً در برگ یارانه مستحضر باشد .

حقوق و مزایای کارکنان بیمارستان و شبکه : 

برای تنظیم لیست حقوق مزایا باید مدارک از قبیل تعداد روزهای کارکرد و اضافه کاری و نوبتکاری و تصحیلات زندگی ( اعم از حق مسکن – حق اولاد – کارانه خارج از مرکز – بدی آب و هوا – حق مشاوره و سایر مزایا ) در ستون های بدهکاری لیست حقوق بطور ماهیانه ثبت و سپس جمع آنها را باید به عنوان کسورات جمع و در ستون جمع کسورات ثبت نموده و فنی که جمع کسورات را از جمع حقوق مزایا کسر نماییم مبلغ خالص پرداختی مشخص  می گردد . و پس از تنظیم لیست حقوق و رفع مغایرت های احتمالی آماده امضاء توسط امور مالی و پس از تایید امور مالی به امضاء رئیس بیمارستان یا شبکه می رسد . در این مرحله لیست آماده تحویل به بانک جهت پرداخت حقوق کارکنان می گردد که لیست فوق طی چک به مبلغ جمع کل خالص پرداختی توسط امور مالی تنظیم و پس از امضاء های مربوطه و مهمور شدن به مهر شبکه  تحویل بانک می گردد .

بانک بر اساس خالص پرداختی هر یک از کارکنان رابه حساب آنها واریز و فیش های مربوطه را صادر می نماید که توسط امور مالی فیش های دریافت و به صاحبان آنها یعنی کارکنان اعم از پزشکان و کارمندان تسلیم می گردد .

صدور اسناد و حسابداری :

پس از جمع آوری و کنترل هزینه ها و درآمدها از حیث و درستی مبالغ هزینه ها را بر اساس مراکز هزینه ها و اعتبارات تفکیک می شود و ضمائم از قبیل دستور خرید و رسید انبار و فاکتورهای مربوطه پس از رسیدگی بطور روزانه توسط حسابدار سند صادر می شود و پس از کنترل و ممیزی به امضاء رئیس حسابداری و مدیر مالی و رئیس شبکه رسیده و آماده ثبت اسناد در دفاتر قانونی روزنامه و کل می گردد .

و از تنظیم دفاتر روزنامه بدین صورت است که اول سر فصل سند ثبت ومبلغ آن در مقابل سر فصل نوشته شده و بعد شرح سند با توجه به ضمائم و فاکتورهای هزینه و شماره فاکتور و رسید انبار پیوستی ثبت می گردد ( در ستون بدهکاری دفتر ) و سر فصل بستانکاری سند که مبلغ هزینه ها را پرداخت کرده اعم از نقد یا بانک که در صورت پرداخت نقدی تنخواه گردان بستانکار می شود و در صورت چک شماره چک بستانکار می گردد و بر اساس شماره و تاریخ دفتر روزنامه شماره و تاریخ سند نوشته می شود

.

ثبت اسناد درآمد :

وجهی که پس از دریافت از بیماران ومرتب کردن و بررسی بطور روزانه سند ثبت دفتر روزنامه می گرد بدینترتیب که بانک گیرنده وجه در سر فصل بدهکاری بر اساس مبلغ ثبت در سند در ستون بدهکاری نوشته شده و پس از ثبت شماره فیش های واریزی ضمیمه سن در شرح سند سر فصل درآمدها در ستون بستانکاری ثبت می گردد .

ثبت دفتر کل

دفتر کل بر اساس سر فصلها و اعتبارات صفحه بندی شده و از روی دفتر روزنامه تنظیم می گردد که هزینه در سر فصل اعتبارات مربوطه از دفتر روزنامه انتقال می یابد .

ثبت دفتر معین

 دفتر معین بر اساس اسناد صادره ارقامی که در ستون معین سند ( ریز هزینه ها ) ثبت گردیده نوشته می شود و در نهایت جمع کل دفتر کل با جمع کل دفتر روزنامه توازن دارد و دفتر معین نیز با جمع دفتر روزنام توازن خواهد داشت در غیر این صورت اشتباه ثبت خواهد شد که باید رسیدگی و بر طرف گردد .

در آخر هر ماه تراز ( تراز آزمایش ) از دفتر کل بر اساس سر فصل ها تنظیممی گردد که در مقایسه با جمع مبلغ دفتر روزنامه بایستی توازن داشته باشد .

تنظیم دفاتر قانونی  ( روزنامه – کل )

 این دفاتر باید با خط خوش و خوانا نوشته شده و عاری از قلم خوردگی و لاک گرفتگی باشد در غیر این صورت مشمول جریمه می گردد و یا در نهایت دفاتر رد می شود که عواقب خوبی برای موسسه در پی نخواهد داشت .

در موسسه و شرکتهای تولید – خدماتی – بازرگانی ) دفاتر جهت محاسبه وپرداخت مالیات بر درآمد بسیار پر اهمیت است چنانچه اظهار نامه مالیاتی بر اساس دفاتر توسط موسسه تنظیم و به دارایی ارسال می گردد در صورت مردود شدن دفاتر دارایی بر اساس علی الراکن مالیات بر درآمد صادر و دریافت می کند که شدیداً به ضرر موسسه مالیات دهنده می باشد .

دارایی ها : داراییها بر دو نوعند :

داراییهای جاری – که تشکیل می شوند از :1- تنخواه گردان 2- بانکها 3- موجودی های جنس 4- بدهکاران 5- مشارکتها 6- اسناد دریافتی بدهکاران تجاری   

2- دارایی های ثابت : عبارتند از : 1- زمین 2- ساختمان 3- تاسیسات 4- ماشین آلات 5- ابزار آلات 6- اثاثیه

امور مالی

در راس امور مالی مدیریت مالی می باشد که کلیه قسمت هایی که در رابطه با قسمت قسمت مالی می باشد زیر نظر ایشان انجاموظیفه می کند .

قسمت های مالی عبارتند از رئیس حسابداری – رئیس انبارها – رئیس تدارکات

رئیس حسابداری

که پرسنل تحت نظارت و هماهنگی حسابداری اعم از قسمت هزینه یابی – صندوق ( تنخواه گردان ) مامور خرید – صدور اسناد حسابداری – حسابداری انبارها که مامور خرید پس از صدور درخواست خرید از انبار و تایید رئیس حسابداری و مدیریتمالی خرید راانجام داده و فاکتورهای مربوطه را به قسمت صدور سند پس از رسید انبار تحویل می دهد و تنخواه خرید نیز توسط رئیس حسابداری بررسی تایید شده جهت صدور سند آماده می شود . 

كه پرسنل تحت نظارت و هماهنگي حسابداري اعم از قسمت هزينه يابي – صندوق ( تنخواه گردان ) مامور خريد – صدور اسناد حسابداري – حسابداري انبارها كه مامور خريد پس از صدور درخواست خريد از انبار و تاييد رئيس حسابداري و مديريتمالي خريد راانجام داده و فاكتورهاي مربوطه را به قسمت صدور سند پس از رسيد انبار تحويل مي دهد و تنخواه خريد نيز توسط رئيس حسابداري بررسي تاييد شده جهت صدور سند آماده مي شود .

رئيس انبارها

كليه انبارها اعم از انبار مواد – انبار محصول و انبار قطعات زير نظر رئيس انبارها انجام وظيفه مي نمايند رئيس تداركات : جهت تهيه مواد مورد لزوم موسسه درخواست مواد گردد و پس از امضاء مدير مالي و مديريت عامل جهت تهيه و خريد از داخل كشور و خارج از كشور اقدامات لازم راانجام و خريد مدارك مربوطه را به امور مالي تحويل دهند . درانتهاي ثابت بعلت اينكه عمر بيشتر از يكسال دارند به مرور مستهلك مي شوند كه هر نوع دارايي جهت استهلاك نرخ مخصوص به خود را دارد كه در كتاب قانون ماليات مشخص گرديده است .

فرم ترازنامه (بيلان) آخر دوره

امور اداري

امور اداري كه راس آن مدير امور اداري مي باشد كه وظايف آن بشرح ذيل است

1- مسئوليت كليه واحدهاي اداري اعم از كارگزيني – خدمات عمومي – انتظامات- ترانسپورت و حمل و نقل – روابط عمومي - استخدام ( جذب نيرو )

2- وظايف رئيس كارگزيني – استخدام پرسنل با كسب مجوز از مدير اداري و تكميل پرونده پرسنلي – اقدام به تهيه اطلاعيه و بخشنامه هاي موسسه يا تاييد مدير اداري اخذ كليه نامه هاي رسيده و رساندن آنها به عرض مديريت و اقدام به تنظيم جوابيه نامه هاي رسيده تنظيم مكاتبات داخلي و خارجي مسئول امور رفاه كاركنان .

كنترل ورود و خروج كاركنان ومرخصي و ماموريت آنها .

دريافت گزارشات انتظامات بطور روزانه و به عرض رساندن آن به مدير اداري و كسب تكليف در موارد مقتضي و اقدام كردن آن اعلام حضور و غياب ماهيانه كاركنان به امور مالي جهت تنظيم حقوق ماهيانه

اقدام به صدور برگ ماموريت پرسنل بدستور مافوق

3-وظايف مسئول خدماتعمومي : دستور به كارگران خدمات جهت تنظيمات موسسه – اقدام به درخواست لوازم مايحتاج كارگران جهت تنظيمات و رسيدگي به فضاي سبز موسسه از نظر باغباني تنظيم قسمت هاي كارگران خدماتي

4- مسئول انتظامات : تعييت شيفت كاري نگهبانها و. محل آن و خواستن بازديد وسائل نقليه و مجوز خروجي هاي آنها و از نگهبان وقت حفظ نظم موسسه و گزارش روزانه به مدير اداري از كليه اتفاقات و اعمال انجام شده در موسسه

5- ترانسپورت و حمل و نقل : مهيا كردن سرويسهاي اداري موسسه و كنترل آنها – تنظيم ماموريت خوردرو و گرفتن مجوز – درخواست تعمير خودرو و پي گيريهاي آن – كنترل سوخت و روغن خودروها – درخواست استخدام راننده در صورت احتياج

تشريح فهرست هاي امور اداري

از بدو شروع به فعاليت هر موسسه جهت تشكيل امور اداري موسسه بايد اول سيستم اداري آن منظم و بر اساس آن شروع شود تا در آتيه دچار مشكلات نگرديد اولين مرحله بايستي چارت سازماني قسمت ترسيم و بر اساس آن اقدام به جذب نيروي اداري مي گردد. و سيستم اداري به شرح چارت سازماني ذيل مي باشد .

مدير اداري كه كليه مسئوليت اداري موسسه را به عهده دارد و در مقابل مافوق جوابگوي اقدامات خواهد بود .

رئيسي كارگزيني :

كه مسئوليت زير مجموعه خود اعم از اقدام كننده كه وظيفه اقدام كليه نامه هاي وارده و جوابگويي به آنها زير نظر مدير امور اداري و قسمتهاي بايگاني اسناد و مدارك مربوطه به امور را انجام مي دهد و ثبات مسئول ثبت كليه نامه هاي وارده و صادره در دفتر ارسال و تقديم آنها به رئيس كارگزيني مي باشد و قسمت تايپ كه نامه هاي تنظيم شده را با تاييد رئيس كارگزيني تايپ و آماده جهت امضاء مي نمايد .

روابط عمومي :

هماهنگ كردن كليه روابط با موسسات دولتي و ساير موسسات را دارد اعم از تنظيم اطلاعيه ها و بخشنامه و مكاتبات با ساير ارگانها زير نظر مدير امور اداري انجام وظيفه مي نمايد .

خدمات :

كه تشكيل شده از زير مجموعه خود يعني قسمت هاي انتظامات و نگهباني و تنظيمات و باغباني و نگهداري آن كه رئيس خدمات مستقيماً زير نظر مدير اداري انجام وظيفه مي نمايد .

اگر چارت سازماني امور اداري احياناً خوب و بهموقع مسئوليتهاي خود را انجان ندهد موسسه دچار مشكلات عديده اي مي گردد كه در جبران آن مشكل و در بعضي موارد ناممكن است در صورت ايجاد مشكلات اداري كليه موسسه با سازمان از حيث كارايي و جوابگوي ناتوان خواهد شد .

تشريح قسمت امور مالي

امور مالي يكي از اركان مهم هر سازمان و موسسه مي باشد كه هر چه عمل نمايد باعث ترقي و پيشرفت مي گردد امور مالي كه در صدر آن مدير مالي قرار دارد وظايف بسيار سنگين و در نهايت بسيار ارزشمند است در صورت محفل شدن اين امور سازمان و موسسه مربوطه ممكناست دچار ورشكستگي شود كه قابل جبران نيست و بهمين جهت در انتخابات مدير مالي بايستي از هر لحاظ دقت فراوان شود تا در آينده دچار معضل نگردد .

چارت سازماني و وظايف شغلها

مسئوليت كليه ابوالجمعي امور مالي در نهايت به عهده مدير مالي بوده و جوابگوي هر گونه مشكلات خواهد بود .

رئيس حسابداري :

كه زير نظر مدير مالي انجام وظيفه مي نمايد مسئوليت كليه قسمت هاي زير نظر خود را دارد و در موقع ايجاد مشكلات احتمالي و يا تصميم هاي مهم بايد با هماهنگي مدير مالي كه مسئول مستقيم آن مي باشد اتخاذ شود .

قسمت صندوق :

كه زير نظر رئيس حسابداري انجام وظيفه مي نمايد بايستي در كليه دريافت و پرداختهاي خود دقت نمايد تا دچار مشكل نگردد وهمچنين وظيفه دارد گزارش روزانه از فعاليت هاي صندوق را در آخر وقت اداري تنظيم و به رئيس حسابداري جهت تاييد و ارائه آن به مدير مالي نمايد .

در صورت كسر و اضافه صندوق مشاهده گردد صندوق دار مورد بازخواست و جوابگو خواهد بود .

قسمت صدور سند :

مسئول صدور سند پس از دريافت مدارك از قبيل فاكتور خريد كه بايد بررسي از نظر مقدار و مبلغ كرده ( فاكتور ها بايد به امضاء مدير قسمت رسيده باشد پس از اين مرحله مدارك و ضمائم اعم از دستور خريد – رسيد انبار – فاكتور خريد مي باشد پس از تنظيم سند به صورت سند گردد و پس از امضا به امضا رئيس حسابداري رساند و در نهايت مدير مالي و مديريت آنها تاييد نمايند در غير اين صورت مبلغ فاكتور فوق غير قابل پرداخت براي قسمت صندوق خواهد بود .

تنظيم دفاتر قانوني ( روزنامه – كل ) و دفاتر معين حسابها بعهده دفتر نويس خواهد بود بدين طريق كه قسمت تنظيم دفاتر پس از آماده شدن سند دريافت آن و كنترل امضاء هاي مربوطه در دفتر روزنامه ثبت نموده و شماره و تاريخ آنرا بر اساس دفترروزنامه مي نويسد و بعد از ثبت دفتر روزنامه از روي آن دفتر كل در سر فصلهاي مختلف ثبت مي گرد و در نهايت فرم تراز آزمايش ماهيانه از روي دفتر كل ثبت مي گردد .

برگ مرخصي استحقاقي

رئيس محترم ..........

احتراماً اينجانب ....................... به شماره پرسنلي ................ به علت .................. احتياج به مدت ساعت / روز ............................... مرخصي استحقاقي دارم خواهشمند است دستورات مقتضي را صادر فرماييد .

امضاء متقاضي :

امور اداري

با مرخصي آقاي / خانم ..................... به شرح فوق موافقت مي گردد .

امضاء رئيس قسمت

مديريت محترم .................

احتراماًَ با مرخصي آقاي / خانم .......................... بشرح فوق مورد تاييد مي باشد .

امضاء مدير اداري

امور اداري

با مرخصي نامبرده بشرح فوق موافقت مي گردد .

مديريت .........

سند حسابداري

برگه حواله يا ( صدور ) انبار شماره :

انباردار مسئول انبار تحويل گيرنده

شماره :

برگ رسيد يا ( قبض ) انبار

امضاء انباردار تاييد مسئول انبار

شماره :

: برگ خروج كالا تاريخ

فرم تراز آزمايش ماهيانه

فرم تراز آزمايش 4 ستونه

برگ ماموريت خودرو

انتظامات

خروج خودرو شماره .............................. در ساعت .............. تاريخ................ از درب خارج گرديد .

ورود خودرو فوق در ساعت ............... تاريخ ........... وارد موسسه گرديد .

امضاء انتظامات

شماره :

تاريخ :

برگ دستور خريد

فرم تسويه حساب

بهداشت و درمان

کلمه بهداشت از واژه Hygeia ايزد بانوى افسانه‌اى بهداشت در يونان قديم گرفته شده که به‌صورت زن زيبائى نمايش داده مى‌شود که جامى در دست خود دارد و يک مار مشغول نوشيدن از آن است. برابر افسانه‌هاى يونانى مار گواه بر هنر بهبود دادن است که نشانه آن تا امروز نيز حفظ مانده است. بهداشت عبارت است از: علم سلامتى و شامل همه عواملى است که در ايجاد زندگى سالم سهمى به‌عهده دارند.

تاريخچه

پزشکى به‌صورت يک هنر آغاز شد و در ملى قرن‌ها به‌تدريج به شکل يک علم درآمد. تاريخچه پزشکى به مطالعه کشفيات و ابداعات پزشکان بزرگ در دوره‌هاى مختلف تاريخ به نظريات و آراء نوين در علوم پزشکى و سير تکاملى علوم پزشکى مى‌پردازد که در چند مرحله به‌ترتيب زير مطرح مى‌شود:

نشانگرهاى بهداشتى

پرسشى که بيشتر اوقات پيش مى‌آيد اين است که : سطح سلامتى داده شده به جامعه چقدر است؟ نشانگرها نه تنها براى اندازه‌گيرى وضعيت بهداشت جامعه به‌کار مى‌آيند بلکه براى مقايسه وضع سلامت يک کشور با کشورى ديگر، براى سنجش نيازهاى بهداشتي، براى تخصيص دادن منابع محدود، و براى پايش و ارزشيابى خدمات بهداشتى و پايش و ارزشيابى برنامه‌ها و فعاليت‌ها هم مورد نياز هستند. نشانگرها کمک مى‌کنند تا دامنه دست‌يابى به اهداف و مقاصد برنامه‌ها اندازه‌گيرى شوند.

نشانگرها، همان‌طور که از نام آنها بر مى‌آيد، تنها نشانه‌اى از يک موقعيت معين و يا بازتاب آن موقعيت‌ هستند. تعريف نشانگر در راهنماى WHO براى ارزشيابى برنامه به‌عنوان متغيرهائى که در اندازه‌گيرى دگرگونى‌ها کمک مى‌کنند، آمده است. بيشتر اوقات نشانگرها هنگامى به‌کار گرفته مى‌شوند که نمى‌توان اين دگرگونى‌ها را به‌صورت مستقيم اندازه‌گيرى کرد، مانند اندازه‌گيرى سلامت يا وضعيت تغذيه. اگر نشانگرها به‌طور پشت‌ سرهم و در طول زمان تعيين شوند مى‌توانند جهت و شتاب دگرگونى را نشان دهند و به‌منظور مقايسه وضعيت گروه‌هاى مردم يا مناطق در يک مقطع زمانى همانند به‌کار روند.

در واژه‌شناسى نشانگر و شاخص ابهاماتى وجود دارد. نشانگر بهداشتى با شاخص بهداشتى (Index) تفاوت دارد. پيشنهاد شده است که در رابطه با روند بهداشت واژه نشانگر بر شاخص ترجيح دارد، ولى شاخص بهداشتى به‌طور معمول به‌عنوان آميخته‌اى از نشانگرها محسوب مى‌شود.

ويژگى‌هاى نشانگرها:

نشانگرها اعتبار علمى معينى دارند، و مثلاً نشانگر مطلوب و آرمانى بايد شرايط زير را داشته باشد:

الف- معتبر (Valid) باشد يعنى در عمل بتواند آنچه را بايد اندازه‌گيرى شود به‌‌درستى اندازه بگيرد.

ب- مطمئن (Reliable) و با هدف باشد يعنى در اندازه‌گيرى سلامت مردم مختلف در شرايط همانند پاسخ يکسان به‌دست دهد.

ج- حساس (Sensitive) باشد يعنى به تغييرات دگرگونى‌هاى وضعيت مورد نظر حساس باشد.

د- ويژگى (Specificity) داشته باشد يعنى تنها منعکس‌کننده دگرگونى‌هاى وضعيت مورد نظر باشد.

ولى در زندگى واقعى تعداد ناچيزى از نشانگرها واجد همه اين معيارها هستند.اندازه‌گيرى وضعيت بهداشت ساده نيست زيرا در هيچ تعريفى (از جمله تعريف WHO) معيارهائى براى اندازه‌گيرى بهداشت وجود ندارد. چون سلامتى را هم مانند شادى نمى‌توان با اصطلاحات قابل اندازه‌گيرى دقيق تعريف کرد. بود يا نبودِ سلامتى به‌طور عمده يک موضوع تشخيص و قضاوت ذهنى است و چون در تعريف سلامت دشوارى‌هائى وجود دارد، در اندازه‌گيرى آن هم دشوارى‌هائى به‌وجود مى‌آيد و پرسش بالا بدون پاسخ مى‌ماند. و از اين‌رو اندازه‌گيرى بهداشت در چارچوب اصطلاحاتى نظير بيمارى (يا سالم نبودن)، پيامدهاى بيمارى (ابتلاء و ناتواني) و عوامل اقتصادي، شغلى و خانگى که سبب افزايش ناخوشى مى‌شوند و همگى نقطه مقابل سلامتى هستند، انجام مى‌شود.

از اين‌ها گذشته بهداشت چند بُعدى است و هر بُعد آن تحت تأثير عوامل پرشمار است که برخى از آنها دانسته و بسيارى ديگر نادانسته هستند. اين موضوع به معناى آن است که بايد سلامتى را به‌صورت چندبُعدى اندازه گرفت. و با اين ترتيب اندازه‌گيرى سلامتى حتى براى متخصصّان آن کار پيچيده‌اى است و شناخت ما از سلامتى را نمى‌توان به‌صورت يک نشانگر درآورد، بلکه بايد به‌صورت مقطع يا نمايى از بهداشت که نشانگرهاى متعددى براى تعيين آن به‌کار رفته‌اند درآيد .

نشانگرهاى ابتلاء

نشانگرهاى ابتلاء که براى سنجش ناخوشى‌هاى جامعه به کار مى‌روند عبارتند از:

الف- ميزان وقوع يا بروز (Incidence) و وفور يا شيوع (Prevalence)

ب- ميزان گزارش

ج- ميزان مراقبت در بخش‌هاى سرپائى )بيمارستان‌ها)، مراکز بهداشتى درمانى و ...

د- ميزان‌هاى پذيرش، ترخيص و پذيرش مجدد)در بيمارستان‌‌ها)

هـ- مدت اقامت در بيمارستان

و- دفعات بيمارى يا غيبت از کارخانه يا مدرسه

ز- ميزان کشندگى بيمارى (Case Fatality Rate)

ميزان‌هاى ناتوانى

چون على‌رغم هزينه‌هاى گزاف براى بهداشت، ميزان‌هاى ميرائى در سال‌هاى اخير دگرگونى قابل توجه نيافته‌اند، براى تکميل نشانگرهاى ميرائى و ابتلاء، ميزان‌هاى ناتوانى مربوط به بيمارى‌ها و صدمات به‌کار گرفته مى‌شوند. اين ميزان‌ها با توجه به اين که سلامتى شامل طيف کامل فعاليت‌هاى روزانه است پايه‌گذارى شده‌اند. ميزان‌هاى ناتوانى که از همه بيشتر به‌کار مى‌روند بر دو دسته هستند:

الف- نشانگرهاى Event - type:

۱. تعداد روزهاى محدوديت فعاليت

۲. تعداد روزهاى ناتوانى و بستري

۳. تعداد روزهاى غيبت از کار (يا مدرسه) در يک دوره معين

ب- نشانگرهاى Person type:

۱. محدود شدن تحرک: مانند بسترى شدن، خانه‌نشين شدن و کمک‌هاى ويژه براى رفتن به اطراف (درخانه يا بيرون از خانه)

۲. محدود شدن فعاليت: مانند محدوديت عملکرد فعاليت‌هاى اساسى زندگى روزانه، (Activities of، Daily Living) (ADL)، مانند غذا خوردن، شستشو، لباس پوشيدن، توالت رفتن، حرکت به اطراف و ... محدود شدن فعاليت‌هاى عمده مانند کار حرفه‌اى و کار در خانه.

شاخص سوليوان (Sullivan): اميد زندگى بدون ناتوانى - از تفاضل اميد زندگى و مدت احتمالى بسترى شدن و ناتوانى در عملکرد فعاليت‌هاى عمده و بر حسب داده‌هاى به‌دست آمده از بررسى‌هاى مقطعى - (Cross Sectional) جمعيت، محاسبه مى‌شود. به‌عنوان مثال در ايالات‌متحده آمريکا اميد زندگى در بدو تولد در سال ۱۹۶۵ براى همه ۲/۷۰ سال بوده و مقدار تقريبى اميد زندگى بدون ناتوانى ۹/۶۴ سال به‌دست آمده است. شاخص سوليوان يکى از پيشرفته‌ترين نشانگرهاى موجود جارى به‌شمار مى‌آيد.

نشانگرهاى سطح تغذيه

نشانگر وضعيت تغذيه يکى از نشانگرهاى سلامتى مثبت است. سه نشانگر وضعيت بهداشت اهميت دارند؛ از اين قرار:

الف- اندازه‌گيرى انسان‌سنجى (Anthropometric) در کودکان بيش از سن ورود به دبستان؛ مانند وزن و قد و دور قسمت ميانى بازو

ب- قد (و گاهى وزن) کودکان در سن ورود به مدرسه

ج- فراوانى کمبود وزن به‌هنگام تولد(کمتر از ۵/۲ کيلوگرم(

نشانگرهاى ارائه مراقبت‌هاى بهداشتى

نشانگرهائى که از همه بيشتر براى تعيين چگونگى اجراء خدمات بهداشتى به‌کار مى‌روند عبارتند از:

الف- نسبت پزشک به پرستار

ب- نسبت تخت بيمارستان به جمعيت

ج- نسبت مراجعه جمعيت به مرکز بهداشتى درمانى (يا خانه بهداشت(

د- نسبت جمعيتى که توسط ماماهاى سنّتى زايمان مى‌کنند.

اين نشانگرها توزيع عادلانه منابع بهداشتى در بخش‌هاى مختلف کشور و تدارک مراقبت‌هاى بهداشتى را منعکس مى‌کنند.

ميزان‌هاى استفاده از خدمات

براى به‌دست آوردن اطلاعات اضافى درباره وضعيت بهداشت، بيشتر اوقات دامنه استفاده از خدمات بهداشتى بررسى مى‌شود. استفاده از خدمات - يا پوشش عملى - به‌صورت نسبت مردمى که نياز به خدمات دارند بر کسانى که در عمل خدمات را در يک دوره معين به‌طور معمول يک سال دريافت مى‌کنند بيان مى‌شود ثابت شده که ميزان‌هاى استفاده از خدمات نشانه‌هائى از نوع خدمات مورد نياز مردم را به‌دست مى‌دهد و از اين‌رو وضع سلامتى جامعه را هم مى‌توان به‌دست آورد. به‌عبارت ديگر بين استفاده از خدمات بهداشتى و نيازهاى بهداشتى و وضع سلامتى مردم رابطه‌اى وجود دارد. استفاده از خدمات بهداشتى از عواملى مانند موجود بودن و در دسترس بودن خدمات بهداشتى و بينش افراد از سلامت خود و نظام ارائه خدمات بهداشتى آسيب‌پذير است. چند نمونه از ميزان‌هاى استفاده از خدمات در زير ذکر مى‌شود:

الف- نسبت شيرخواران (کمتر از يک سال) که در برابر شش بيمارى هدف EPI ايمن‌سازى کامل شده‌اند

ب- نسبت زنان باردار تحت مراقبت در دوران پيش از زايمان، و يا زايمان توسط کارمند بهداشتى آموزش ديده

ج- درصد جمعيتى از روش‌هاى گوناگون تنظيم خانواده استفاده مى‌کنند

د- ميزان اشغال تخت (بيمارستان)، يعنى متوسط تعداد روزهاى بسترى شدن تقسيم بر متوسط تعداد تخت بيمارستاني

هـ- متوسط مدت اقامت (يعنى تعداد روزهاى مراقبت ارائه شده تقسيم بر ترخيص)

و- نسبت بازگردانى (Turn over) تخت (يعنى ترخيص تقسيم بر متوسط تخت بيمارستاني(

فلسفه هاي خدمات بهداشتي

فلسفه‌هاى خدمات بهداشتى و يا ضرورت خدمات بهداشتى بر اساس نياز جوامع بشرى به ادامه بقاء و استمرار سلامتى و ارتقاء سطح سلامت جوامع طرح‌ريزى مى‌شود که اين خدمات بر اساس نياز هر جامعه و با توجه به وجود امکانات آن جامعه ارائه مى‌شود.

فلسفه‌هاى خدمات بهداشتى و يا ضرورت خدمات بهداشتى بر اساس نياز جوامع بشرى به ادامه بقاء و استمرار سلامتى و ارتقاء سطح سلامت جوامع طرح‌ريزى مى‌شود که اين خدمات بر اساس نياز هر جامعه و با توجه به وجود امکانات آن جامعه ارائه مى‌شود.

مراقبت‌هاى بهداشتى

مراقبت‌هاى بهداشتى مبيّن نگرانى افراد انسان و تعريف آن چنين است: گروهى از خدمات ارائه شده براى افراد، خانواده‌ها و جوامع که توسط ادارات بهداشت يا متخصصّان بهداشت به‌منظور ارتقاء، نگاە‌داري، پايش و افزايش سلامت انجام مى‌گيرد. چنين سازمان‌هائى را مى‌توان به انواع راه‌هاى قابل تصور سازمان‌دهى و اداره کرد، و کارمندان مختلف را در آنها به‌کار گماشت و از منابع گوناگون هزينه‌هاى آنها را تأمين کرد، ولى همه آنها در يک چيز مشترک هستند: خدمت به مردم يعنى انجام خدمات تشخيصي، کمکي، درماني، آموزشى و بازتوانى توسط کارکنان بهداشت. در بسيارى از کشورها مراقبت‌هاى بهداشتى يا به‌طور کامل و يا عمدتاً توسط دولت انجام مى‌شود.

مراقبت بهداشتى شامل مراقبت‌هاى پزشکي هم هست. بسيارى از اشخاص به اشتباه بر اين باور هستند که مراقبت بهداشتى و مراقبت پزشکى مترادف هم هستند. ولى مراقبت پزشکى زيرمجموعه‌اى از نظام مراقبت بهداشتى است. اصطلاح مراقبت پزشکى (که دامنه آن از مراقبت بيماران در خانه تا بسترى کردن در بيمارستان است) عمدتاً به آن دسته از خدمات فردى اطلاق مى‌شود که به‌طور مستقيم توسط پزشک ارائه و يا در نتيجه دستورات پزشک انجام مى‌شود. مراقبت بهداشتى ويژگى‌هاى بسيار دارد؛ که عبارتند از:

۱. مناسب‌بودن (مربوط بودن) يعنى خدمات کلى مورد نياز جهت رفع احتياجات ضرورى انسان و اولويت‌ها و سياست‌هاى بهداشتي

۲. جامع بودن - يعني، تعيين خدمات با بهترين ترکيب خدمات پيشگيري، درمانى و ارتقائي

۳. کافى بودن - يعنى ارائه خدمات متناسب با نيازها

۴. در دسترس بودن - يعنى نسبت بين جمعيت يک واحد اجرائى با مراکز بهداشتى (مانند تعداد جمعيت به‌ازاء هر مرکز بهداشتي، نسبت پزشک به جمعيت)

۵. دسترسى داشتن - که از نظر جغرافيائي، اقتصادى يا دسترسى فرهنگى بايد در نظر گرفته شود.

۶. قابل پرداخت بودن - بايد هزينه خدمات بهداشتى در حد ميانگين افراد و دولت باشد.

۷. عملى بودن - يعنى کارسازى عملى بعضى روش‌ها، تدارکات پشتيباني، نيروى انسانى و منابع مادى.

نظام بهداشتى

نظام بهداشتى در صدد اجراء خدمات بهداشتى است و به‌عبارت ديگر نظام بهداشتى تشکيل‌دهنده بخش مديريت و دربرگيرنده موضوع‌هاى تشکيلاتى است؛ مانند برنامه‌ريزي، تعيين اولويت‌ها، بسيج منابع و تخصيص آنها، تبديل سياست‌هاى بهداشتى به خدمات بهداشتي، ارزشيابى و آموزش بهداشت.

اجزاء نظام بهداشتى عبارتند از: مفاهيم (يعنى مفهوم سلامتى و بيماري)، آرمان‌ها (يعنى برابري، کارآئي، کارسازي، تأمين پوشش و تأثير نهائى خدمات)، مقاصد (بيمارستان‌ها، مراکز بهداشتى درمانى و برنامه‌ها) و اشخاص (يعنى ارائه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان خدمات بهداشتي). اين مجموعه با هم ، کليتى را تشکيل مى‌دهند که همگى اجزاء داراى اثر متقابل براى پشتيبانى يا کنترل يکديگر هستند.

هدف نظام بهداشتي؛ توسعه بهداشت است. توسعه بهداشت فرآيندى است پيوسته و پيش‌رونده براى افزايش سطح سلامت جامعه. در حال حاضر هدف کلى نظام بهداشتى دست‌يابى به بهداشت براى همه تا سال ۲۰۰۰ ميلادى است.

سطوح مراقبت‌هاى بهداشتى

به‌طور معمول خدمات بهداشتى در سه سطح سازمان‌دهي، و هر سطح به‌وسيله سطح بالاترى که بيماران به آن ارجاع مى‌شوند، پشتيبانى مى‌شود. اين سطوح عبارتند از: سطح اول، سطح دوم و سطح سوم.

سطح اول مراقبت‌هاى بهداشتى

سطح مراقبت‌ اوليه بهداشتى نخستين سطح تماس بين اشخاص و نظام خدمات بهداشتى است. در اين سطح مراقبت‌هاى بهداشتى ‌ضروري يعنى اوليه، ارائه مى‌شود. بخش بزرگى از ناراحتى‌ها و دشوارى‌هاى موجود بهداشتى را مى‌توان در اين سطح به‌نحو مطلوبى برطرف کرد. اين سطح در تماس بسيار نزديک با مردم است.(در ايران مراقبت‌هاى اوليه بهداشتى به‌وسيله مراکز بهداشتى درمانى و خانه‌هاى بهداشت و با مشارکت مردم انجام مى‌گيرد. م)

سطح دوم مراقبت‌هاى بهداشتى

در اين سطح با مشکلات پيچيده‌تر مقابله مى‌شود. اين مراقبت‌ها شامل خدمات درمانى ضرورى است و به‌وسيله مراکز بهداشت شهرستان و بيمارستان‌هاى شهرستان‌ها تأمين مى‌شود. اين سطح به‌عنوان نخستين سطح ارجاع در نظام بهداشتى به‌کار مى‌رود.

سطح سوم مراقبت‌هاى بهداشتى

در اين سطح خدمات فوق تخصصى ارائه مى‌شود. اين خدمات به‌وسيله مؤسسات و مراکز استانى و يا مرکزى انجام مى‌گيرد، اين مؤسسات نه تنها خدمات فوق‌تخصصى ارائه مى‌کنند، بلکه مهارت‌هاى برنامه‌ريزى و مديريت، و آموزش کارکنان تخصصى را هم برعهده دارند. و علاوه بر اينها سطح سوم مراقبت‌هاى بهداشتى اقدامات اجرائى سطح اول را هم پشتيبانى و تکميل مى‌کند.