دانلود گزارش کارآموزی کنترل کیفی آب شرب در شرکت آب و فاضلاب روستایی شهرستان گنبد کاووس

مقدمه

کمبود آب در ایران یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیتهای اقتصادی در دهه های آینده به شمار می رود. متأسفانه در کشور ما هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است، به همین جهت دستیابی به تعادل نسبی در زمینه عرضه و مصرف آب یک اصل اساسی و ضروری است که این مهم جز با ایجاد یک نظام جامع مدیریت آب میسر نیست. مجموعه اقداماتی که تاکنون در کشور در ارتباط با تأمین آب کشاورزی، شهری و صنعتی انجام شده، عمدتاً در زمینه مدیریت تولید و عرضه آب بوده است و کمتر توجهی به مدیریت مصرف گردیده است.

در نگرش جدید جهانی، آب کالایی اقتصادی- اجتماعی و به عنوان نیاز اولیه انسان محسوب  می شود. هر چند آب یکی از منابع تجدید شونده به شمار می رود، اما مقدار آن محدود است. با توجه به رشد جمعیت، گسترش صنعت، بالا رفتن سطح بهداشت و رفاه عمومی، سرانه منابع تجدید شونده رو به کاهش می باشد.

از آنجایی که اینجانب مدت کوتاه کارآموزی را در امور آب و فاضلاب روستایی شهرستان گنبد کاووس در بخش کنترل کیفی مشغول به فعالیت بوده ام و با توجه به حجم زیاد فعالیتهای انجام شده در آن امور ترجیح دادم گزارش مربوط به فعالیت خود را ترجیحا معطوف به نحوه آزمایشات متعدد انجام گرفته در آزمایشگاه و همچنین عملکرد کلی کنترل کیفی کنم.

فصل اول :آب و فاضلاب

در نگرش جدید جهانی، آب کالایی اقتصادی- اجتماعی و به عنوان نیاز اولیه انسان محسوب    می شود. هرچند آب یکی از منابع تجدید شونده به شمار می رود، اما مقدارآن محدود است. با توجه به رشد جمعیت، گسترش صنعت، بالا رفتن سطح بهداشت و رفاه عمومی، سرانه منابع تجدید شونده رو به کاهش می باشد.

ایران با متوسط نزولات جوی 260 میلی متر در سال از کشورهای خشک جهان و دارای منابع آب محدود است. عواملی همچون رشد جمعیت، نیاز به غذای بیشتر، ضرورت ارتقای سطح بهداشت و رفاه اجتماعی، توسعه صنعتی و حفاظت اکوسیستمها، تقاضای آب را روز به روز بیشتر می کند. با توجه به رشد جمعیت در ایران، سرانه منابع آب تجدید شونده سالانه که در سال 1335، 7000 مترمکعب بوده، در سال 1375 به 2000 مترمکعب کاهش یافته و پیش بینی می شود که تا سال 1400 به حدود 800 مترمکعب کاهش یابد که پایین تر از مرز کم آبی (1000 مترمکعب) است. با توجه به تقسیم بندی سازمان ملل متحد، در سال مزبور ایران نه تنها شرایط تنش و فشار ناشی از کمبود آب را تجربه خواهدکرد، بلکه وارد شرایط کمیابی شدید آب می گردد [1]. در سالهای خشک، از هم اکنون شاهد کمبود و بحران آب هستیم که می تواند نه تنها خسارات اقتصادی بلکه تنش های اجتماعی- سیاسی و مخاطرات بهداشتی به بار آورد.

1

همانگونه که ذکر شد، متوسط نزولات جوی کشور 260 میلی متر در سال می باشد و این مقدار کم، توزیع مکانی بسیار ناهمگن دارد. به طوری‌که فقط 1% از مساحت ایران بارشی بیش از 1000 میلیمتر دارد، در حالی‌که 28% از سطح کشور، بارش سالیانه کمتر از 100 میلیمتر را دارد. از 415 میلیارد مترمکعب نزولات سالانه در ایران، حدود 70% آن تبخیر می شود. با ورود سالیانه دوازده میلیارد مترمکعب آب ورودی از مرزها به داخل کشور، کل منابع آبی تجدید پذیر کشور 135 میلیارد مترمکعب است که تا سال 1379، 95 میلیارد مترمکعب از این آب استحصال شده است. از این مقدار آب استحصال شده، به ترتیب 93، 5 و 2 درصد در بخشهای کشاورزی، شهری و صنعتی به مصرف رسیده است. علاوه بر محدودیت مقدار منابع آب، هزینه های استحصال آب و محدودیت منابع مالی نیز طرحهای توسعه منابع آب جدید را با مشکل و محدودیت مواجه کرده است.

بانک جهانی در گزارشی از کاهش سرانه آب قابل استحصال و از دست دادن کیفیت آن، استفاده ناکارآمد راندمان پایش مصرف در بخشهای کشاورزی، صنعتی و کشاورزی؛ شوری و زهدار شدن اراضی، وضعیت نامطلوب تعمیرات و نگهداری، محدودیت جبران هزینه ها و نبود هماهنگی بین سازمانهای ذیربط، بعنوان چالشهای پیش رو آب کشور نام برده است [2].

توزیع غیریکنواخت آب در طول مکان و زمان، وجود بیشترین تقاضای آب در زمان وقوع کمترین بارندگی، عدم توازن بین عرضه و تقاضای آب و خصوصاً افزایش تقاضای آب به دلایل ذکر شده و محدودیت منابع آبی و در بعضی مکانها کاهش آن با تنزل کیفیت آب سفره های زیرزمینی به دلیل برداشت بیش از حد مجاز، پیشروی آبهای شور، دفع غیرصحیح فاضلابهای خانگی و پساب های صنعتی، بالابودن هزینه های تأمین آب جدید با رقابت شدید بین گروههای مصرف کننده آب به دلیل کم بودن منابع آبی، استفاده ناکارآمد از آب، اتلاف زیاد آب در بخش کشاورزی و بالابودن آب به حساب نیامده در بخش شهری، و مکانیزم قیمت گذاری ناکارآمد از جمله دیگر مشکلات آبی کشور می باشد که مدیریت منابع آب کشور را پیچیده کرده است.

2

با این مشکلات، یکی از اهداف بلندمدت مدیریت راهبردی آب کشور تعادل برقرار کردن بین تقاضای آب و منابع آب موجود با کمترین هزینه ممکن می باشد [3]. برای پاسخگویی به نیاز روز افزون تقاضای آب در کشور، توسعه منابع آبی جدید شامل بهره برداری بهینه از منابع آبی باقیمانده، استفاده مجدد از فاضلاب، شیرین کردن آب های شور و افزایش ظرفیت تولید منابع موجود، در نظر گرفتن راهبردهای صرفه جویی آب در بخشهای مختلف اقتصادی، و توسعه روشهای مدیریت کارآمد جدید می توان نام برد.

بیش از دو دهه است که جهان پی برده است که در مدیریت منابع آب باید بیشتر به مدیریت تقاضا تا مدیریت عرضه توجه کرد. بدین منظور دانشمندان مدیریت تلفیقی آب را مطرح نموده اند. مدیریت تلفیقی، دو سیاست کلی و یک هدف اصلی دارد. سیاستهای مدیریت تلفیقی عبارتند از: 1) با آب باید به عنوان یک کالای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برخورد شود و 2) سیاستها و گزینه هایی که مدیریت آب را هدایت می کند باید در چارچوبی یکپارچه تحلیل شود. هدف اصلی مدیریت تلفیقی این است که به واسطه مدیریت تلفیقی آب، توسعه پایدار، کارآمد و عادلانه منابع آب حاصل شود. بنابراین مبانی مدیریت تلفیقی بر پایه ترکیب پذیری مدیریت تأمین با مدیریت تقاضا استوار بوده که جنبه های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی را درنظر می گیرد [4].

به طور کلی تمامی اقداماتی که بر کیفیت و کمیت آب ورودی به یک سیستم مصرف مؤثرند، بخشی از مدیریت عرضه می باشد و هرآنچه که بر مصرف و یا اتلاف آب پس از آن مؤثر است مدیریت تقاضا می باشد. به عبارت دیگر مدیریت تقاضای آب به فعالیتهایی اطلاق می شود که کمک می کند تا تقاضای آب کاهش یابد، راندمان مصرف بهبود یافته و از آلوده شدن یا نابودشدن منابع جلوگیری شود [5].

در این مقاله ضمن طرح و بیان اهمیت موضوع مدیریت تقاضا و صرفه جویی آب در بخشهای شهری، کشاورزی و صنعتی به الگوی مصرف و تلفات آب شهری، عوامل مؤثر بر کاهش تقاضای آب شهری و وضعیت مصرف آب در بخش کشاورزی و صنعت پرداخته شده و سپس به گوشه ای از مطالعات و اقدامات انجام شده در کاهش تلفات در این بخشها اشاره خواهد شد. در انتها روشهایی برای جلوگیری از کاهش مصرف و اسراف آب ارائه می گردد.

3

الگوی مصرف و تلفات آب شهری

در مطالعاتی که توسط سازمان ملل متحد در سنگاپور صورت گرفت، حداقل آب مصرفی هر شهروند برای حفظ بهداشت و سلامت جامعه 99 لیتر در روز تعیین گردیده است [6]. برطبق برنامه سوم توسعه، الگوی مصرف آب هر خانوار 5/22 مترمکعب در ماه تعیین شده که در نتیجه هر نفر بطور متوسط در شبانه روز می تواند 150 لیتر آب مصرف نماید (جدول 1) [7]. متأسفانه باتوجه به رشد   بی رویه شهرنشینی در کشور، آمار چند ساله اخیر نیز نشان از مصرف سرانه بطور متوسط 250 تا 300 لیتر در شبانه روز می دهد. در سال 1373 متوسط تقاضای سرانه آب شهری در کشور 242 لیتر نفر روز بدست آمده است [8 و 9]. به عنوان مثال در سال 1379، فقط 47 درصد مشترکان کشور کمتر از الگوی مصرف، آب مصرف کرده و در مجموع 24 درصد آب شرب تولیدی در کشور را به کار بردند. در حالی‌که 11 درصد مشترکان، 24 درصد آب شرب تولیدی را مصرف کردند [10]. با توجه به هزینه های بالای تأمین، انتقال و توزیع آب، افزایش بی رویه مصرف و منابع محدود آب قابل دسترس، شهروندان با بحرانهای جدی جدیدی در آینده روبرو می باشند.

جمعیت شهری کشور از 6 میلیون نفر در سال 1335 به 31 میلیون نفر در سال 1370 و در حال حاضر به بیش از 46 میلیون نفر رسیده است. مصارف آب شهری در سال 1372 نسبت به سال 1362، 5/1 برابر شده است. در جدول 2 میزان رشد جمعیت، برداشت آب و سرانه مصرف آب شهری در طی سالهای 1345 تا 1375 برای شهر تهران به عنوان نمونه ارائه شده است [11، 12، 13 و 14].

جمعيت شهري كشور از 6 ميليون نفر در سال 1335 به 31 ميليون نفر در سال 1370 و در حال حاضر به بيش از 46 ميليون نفر رسيده است. مصارف آب شهري در سال 1372 نسبت به سال 1362، 5/1 برابر شده است. در جدول 2 ميزان رشد جمعيت، برداشت آب و سرانه مصرف آب شهري در طي سالهاي 1345 تا 1375 براي شهر تهران به عنوان نمونه ارائه شده است [11، 12، 13 و 14].

جدول 1- الگوي توصيه شده مصارف سرانه خانگي برحسب ليتر در روز (تا سال 1390) [7]

جدول 2- جمعيت تهران و مصرف سرانه آب طي سالهاي 1345 تا 1370 [11،12، 13 و14]

همانطور كه از جدول 2 مشاهده مي شود، مصرف سرانه آب طي 30 سال بيش از 3 برابر و ميزان مصرف سالانه تقريباً 4 برابر شده است. نكته قابل توجه اين است كه برخلاف رشد حدود 5/2 درصدي جمعيت شهر

تهران در اين دوره، مصرف آب با رشد سالانه تقريباً 5 الي 6 درصد همراه بوده است. جزئيات مصرف سرانه خانگي در شهر تهران در سال 1365 در جدول 3 ارائه شده

جدول 3- جزئيات مصرف سرانه خانگي در تهران (1365) [15]

جدول 4، ميزان آب مصرفي بعضي از شهرها و كشورهاي جهان را نشان مي دهد. همانطور كه از اين جدول مشاهده مي شود، مصرف آب در تهران و ديگر شهرهاي كشور به مراتب بيشتر از مصرف سرانه آب در مكانهايي است كه از لحاظ آب و هوايي، زندگي اجتماعي و اقتصادي در رديف تهران قرار دارند.

جدول 4- مصرف سرانه آب در بعضي از كشورها [16 و 17]

مطالعه و اجراي روشهاي مديريت تقاضاي آب (كاهش تقاضا و مصرف، كاهش تلفات آب، استفاده مجدد از آب و فاضلاب، شيوه هاي جديد توزيع آب در شهر، ...) نه تنها فشار بر منابع آب را كاهش داده، بلكه كم هزينه تر از پروژه هاي جديد تأمين آب (انتقال بين حوزه اي از راههاي دور، احداث سدهاي جديد و ...) بوده و هزينه مديريت فاضلاب را نيز كاهش مي دهد.

ميزان آب به حساب نيامده در استانهاي مختلف كشور بين 25 تا 60 درصد گزارش شده است [17]. در مطالعه اي كه در سال 1374 در خصوص تلفات آب در شهرهاي بوشهر، تبريز و اهواز بعمل آمد، ميزان تلفات آب در اين شهرها به ترتيب 34، 30 و 50 درصد گزارش شده است [18]. بيشترين سهم تلفات مربوط به اين شهرها، شكستگي لوله ها گزارش شده است. طبق استانداردهاي جهاني براي كشورهاي خشك و نيمه خشك و كم آب، حداكثر آب به حساب نيامده در يك شبكه توزيع حدود 15% و براي كشورهاي پرآب حدود 25% توصيه شده است. طبق اين استاندارد، براي شرايط ايران چنانچه آب به حساب نيامده از ميزان 15% تجاوز نمايد، ضرورت سرمايه گذاري براي بازيافت الزامي است. آب به حساب نيامده به ميزان آبي گفته مي شود كه درصورت حساب فروش شركت هاي آب و فاضلاب منظور نمي شود و اغلب به دليل قرائت غلط كنتورها، انشعابهاي غيرمجاز، كنتورهاي با پلمپ باز و نشت در شبكه به دليل پوسيدگي و از كارافتادگي لوله ها صورت مي گيرد. ميزان آب به حساب نيامده شهرها از 25 تا 60 درصد مي باشد [17]. آب به حساب نيامده شبكه هاي شهري برخي از شهرهاي كشور و ديگر كشورها به ترتيب در جدولهاي 5 و 6 ارائه شده است.

جدول 5- آب به حساب نيامده شبكه هاي شهري برخي استانهاي كشور [17]

جدول 6- آب به حساب نيامده شبكه هاي شهري برخي كشورها [19]

به عنوان مثال، آب تصفيه شده ورودي به شهر تهران در سال 1371،682 ميليون مترمكعب و آب فروخته شده 377 ميليون مترمكعب و بالطبع آب به حساب نيامده 306 ميليون مترمكعب يا 45 درصد بدست مي آيد. از اين مقدار 163 ميليون مترمكعب آب، يعني 24 درصد مربوط به تلفات شبكه توزيع و 37 ميليون مترمكعب آن يعني 5 درصد مربوط به استفاده غيرمجاز مي باشد. حدود 45 درصد آبي كه با سرمايه گذاري هاي كلان در زمينه هاي تأمين، انتقال، تصفيه و توزيع توليد مي شود نه تنها تلف مي شود كه ضايعاتي را نيز به وجود مي آورد.

بنابراين سرمايه گذاري لازم براي رساندن مقدار آب به حساب نيامده به حدود استانداردهاي جهاني الزامي است. طبق برآورد دفتر مطالعات كاهش آب به حساب نيامده در سال 1379، كاهش يك درصد آب به حساب نيامده به معني بازگشت 5/2 ميليارد تومان به توان مالي شركت هاي آب و فاضلاب و برابر است با ايجاد 200 ميليون مترمكعب ظرفيت جديد تأمين آب در شركتهاي آب و فاضلاب كه بالطبع، نياز به سرمايه گذاري جديد در ايجاد تأسيسات را كاهش خواهد داد [20]. اين افزايش درآمد به معناي ارتقاي توان اجرايي اين شركتها ست.

در مطالعه اي كه در مورد دلائل اتلاف آب در شبكه آب شهر بوشهر و تأثير آن در اقتصاد صورت پذيرفت نشان داد كه كاهش هزينه هاي اجراي طرحهاي جلوگيري از آب به حساب نيامده بعد از پايان سال اول و از طرفي افزايش درآمد حاصل از آب به حساب نيامده جلوگيري شده، باعث گرديده كه نقطه سر به سر (درآمد- هزينه) در سال دوم از دوره چهارساله برنامه ريزي جهت كاهش آب به حساب نيامده قرار گيرد كه توجيه پذيري طرح را نشان مي دهد [21]. قابل توجه است كه اين نتيجه براساس هزينه توزيع آب شبكه در داخل شهر محاسبه شده كه اگر هزينه تأمين آب از محل برداشت تا ورودي شهر نيز به قيمت هر مترمكعب آب اضافه شود نقطه سربه سر زودتر و توجيه پذيري طرح بيشتر خواهد شد.

عوامل مؤثر بر كاهش تقاضاي آب شهري

به طور كلي در مديريت تقاضا، كاهش آب به حساب نيامده، كاهش فشار در شبكه، نوع سيستم توزيع آب در شهر، اصلاح سيستم لوله كشي آب منازل، استفاده از قطعات و وسايل كاهنده مصرف آب، نرخ گذاري آب و آموزش صرفه جويي در مصارف آب شهري روشهاي مناسب براي كاهش تقاضا و مصرف آب مي باشند كه بايد از طريق ابزار قانوني، فني، مالي و نيز برنامه آگاه كردن و آموزش همگاني به طور فعال و مستمر پيگيري گردد.

رفتارها يا نيّات رفتاري مردم نسبت به صرفه جويي در مصرف آب به نگرش و ميزان آگاهي آنان نسبت به مسائل مربوط به آب بستگي دارد. از اينرو، براي اينكه فعاليتهاي مديريت تقاضاي آب به طور موفقيت آميز اجرا شوند، لازم است كه آگاهي ها و نگرشهاي مردم نسبت به صرفه جويي در مصرف آب اصلاح شود تا همكاري آنها در اجراي اين برنامه ها بيشتر شود. شهر كاشان يكي از شهرهايي است كه با كمبود آب مواجه بوده و قرار است به زودي پروژه انتقال آب از رودخانه زاينده رود به اين شهر بهره برداري شود. به منظور اطلاع از ميزان آگاهي ها و سنجش نگرش مردم كاشان نسبت به صرفه‌جويي آب، ارتقاي سطح آگاهي آنها از اهميت و وضعيت آب شهر، آموزش راههاي صرفه جويي، تغيير نگرش آنها به سمت صرفه جويي و بالا بردن قابليت پذيرش آنها براي اجراي اقدامات مديريت تقاضا تحقيقي پيمايشي در اين شهر انجام شد [22]. نتايج اين تحقيق نشان داد كه ميزان آگاهي مردم نسبت به ضرورت صرفه جويي در مصرف آب و كارايي روشهاي مختلف صرفه جويي بر نگرش آنها به آب و نيز بر رفتار آنها در جهت صرفه جويي آب تأثير معني داري دارد. با تحليل روند تغييرات مصرف سالانه آب برخي از خانوارها (كاهش و يا افزايش ناگهاني) معلوم شد كه عامل اصلي اين تغييرات، اصلاح سيستم لوله كشي منزل و يا برعكس پيدايش نشت در لوله كشي بوده است.

كمبود اطلاع از ميزان مصرف و الگوي بهينه مصرف آب، كمبود اطلاعات كافي در مورد عوامل افزايش تقاضا، پايين بودن قيمت آب، تصور مردم از آب به عنوان يك كالاي اجتماعي و ارزان قيمت، راحت تر بودن اجراي برنامه هاي عرضه آب، كمبود درك مفاهيم، قلمرو و پتانسيل هاي مديريت تقاضا، پايين بودن قابليت پذيرش جامعه براي اجراي فعاليت هاي مديريت تقاضا، كمبود همكاري و هماهنگي بين نهادها و سازمانهاي آبي، مقاومت سازمانهاي آبي براي تغيير در سيستم سنتي خود، و اشتغال زايي بيشتر اقدامات عرضه آب از جمله موانع اجراي فعاليت هاي مديريت تقاضا مي باشند. بسياري از اين موانع به آساني به واسطه برنامه هاي آموزش و آگاهي عمومي و ابزار قانوني برداشته مي شوند.

يكي از پارامترهاي موثر بر الگوي مصرف و مديريت تقاضاي آب، نرخ آب مي باشد. تعيين قيمت مناسب براي آب هم موجب صرفه جويي آن توسط مصرف كنندگان و كاربرد بهينه آن در مصارف تجاري و صنعتي شده و هم درآمدي از فروش آن براي شركتهاي آب و فاضلاب حاصل مي شود تا بخش عمده اي از هزينه هاي خدمات آبرساني و تصفيه آن را تأمين نمايد. از طرفي رعايت بهداشت و سلامتي شهروندان به شدت به عرضه آب بستگي دارد و گراني آب بهداشت عمومي را با مشكل مواجه مي سازد. در ايران وضعيت موجود سيستم نرخ گذاري آب در درجه اول تحت تأثير ملاحظات سياسي- اجتماعي مي باشد و به تبع آن عملكردهاي مالي و اقتصادي از درجه اهميت كمتري برخوردار است. در همه استانهاي كشور به جز استان چهارمحال و بختياري، ميانگين فروش آب كمتر از قيمت تمام شده آن در شركت هاي آب و فاضلاب مي باشد. جهت مقايسه، متوسط فروش و قيمت تمام شده آب استان تهران و استان كردستان در سال 1375 در جدول 7 آورده شده است.

جدول 7- مقايسه ميانگين فروش آب شهري و قيمت تمام شده آن در سال 1375

در طی سالهاي 1365-1355، با افزايش 25 درصدي درآمد خانوارها و افزايش 45 درصدي شاخص بهاي كالاها و خدمات مصرفي، ميانگين قيمت يك مترمكعب آب تنها 14 درصد افزايش يافته است. در بعضي از نقاط كشور از جمله شهر تهران، «بي كشش بودن تقاضاي آب» يعني عدم تأثيرپذيري كاهش مصرف آب با افزايش قيمت نشان داده شده است. بنابراين در اين شرايط، قيمت گذاري تصاعدي آب به تنهايي سياست مؤثري براي ايجاد انگيزه در مصرف كنندگان به صرفه جويي در مصرف آب نخواهد بود.

در طرح آبرساني تبريز از زرينه رود، كل هزينه طرح بدون تنزيل به حال، 420 ميليارد ريال، بعلاوه 105 ميليون دلار بوده است [23]. هزينه طرح آبرساني به يزد از زاينده رود، هر مترمكعب تقريباً 1300 ريال هزينه دربر داشته است. اگر مصرف كنندگان آب و تصميم گيرندگان اطلاع كافي از هزينه هاي اجتماعي- اقتصادي اين طرح ها داشته باشند (غير از هزينه هاي احتمالي زيست محيطي)، علاقه‌مندي و رويكرد آنها به صرفه جويي بيشتر خواهد شد.

موضوع بسيار مهم در مديريت آب شهرهايي كه انتقال بين حوزه اي و يا از مسافتهاي طولاني به آنها انجام مي شود اين است كه قبل از طراحي، اجرا و بهره برداري از اين پروژه ها، مطالعات جامع آب شهري انجام شود. با انتقال آب و افزايش منابع آب اين شهرها، مسئله كمبود آب در كوتاه مدت حل خواهد شد؛ چراكه رسيدن آب به اين شهرها، مي تواند موجب افزايش جمعيت و تقاضاهاي آبي از طريق مهاجرت و نيز تغيير الگوي مصرف شود و مجدداً اين شهرها را با كمبود آب مواجه كند. از اينرو، مطالعه نحوه مناسب توزيع آب در شهر و ديگر روشهاي مديريت تقاضا همزمان با عرضه آب بيشتر امري ضروري براي پايداري سيستم آب شهري است.

آب صنعت

در بخش صنعت نيز الگوهاي مصرف بدرستي تنظيم نشده و هيچ مطالعه گسترده اي از وضعيت مصرف آب صنايع بزرگ و پتانسيل صرفه جويي در آنها به چشم نمي خورد و بهره برداري در حدي بسيار پايين تر از استانداردهاي جهاني است.

حجم كل آب برداشتي كارگاههاي صنعتي كشور در سال 1366 معادل 574 ميليون مترمكعب بوده كه 46 درصد آن از منابع زيرزميني كشور و 54 درصد از منابع آب سطحي تأمين شده است [28]. در سال 1377، صنايع كاني و غيرفلزي با يك ميليارد مترمكعب و صنايع غذايي با حدود 600 ميليون مترمكعب مصرف آب سالانه در مقام اول و دوم مصرف آب قرار مي گيرند.

امروزه در جهان ملاحظات زيست محيطي از يك طرف و هزينه هاي ناشي از توليد پسابها از طرف ديگر، واحدهاي توليدي را مجبور به توجه خاص نسبت به كاهش مصرف آب كرده است. در اين راستا طراحان سعي مي كنند كه با انتخاب مناسب فرايند توليد و كاربرد حداقل مواد اوليه لازم، به نحوي عمل كنند كه ميزان مصرف آب و در نتيجه توليد پساب به حداقل ممكن تقليل يابد. اين ديدگاه هزينه تصفيه پسابها و دفع آنها را كاهش مي دهد و از آلودگي و ويراني اكوسيستم طبيعي نيز جلوگيري مي كند.

هم اكنون باتوجه به اهميت برنامه هاي كاهش مصرف آب در حفظ منابع آب، اين طرح در بسياري از كشورهاي جهان به شكل يك حركت ملي درآمده است. در كشورهاي توسعه يافته و پيشرفته، برنامه هاي كاهش مصرف آب به شكل دقيق و درون و با مديريتي صحيح انجام مي شوند. همچنين در بسياري از كشورهاي در حال توسعه حركتهاي موثري در اجراي طرحهاي كاهش مصرف آب در حال انجام است. فعاليتهاي انجام شده در جهت انجام اين برنامه ها در كشورهايي مانند هندوستان، چين، تايوان، و ديگر كشورهاي در حال توسعه گوياي اين مطلب است.

در مطالعه اي كه در سال 1375 بر روي پالايشگاه تهران انجام پذيرفت نشان داده شد كه به سهولت مي توان آب مصرفي اين مجتمع كه به مصارف مختلفي از جمله توليد بخار، تزريق به برج خنك كننده به عنوان آب جبراني، شستشوي واحدها، مصرف آتش نشاني، آشاميدني و تعميرات اساسي مي رسد را تا حدود 35 درصد كاهش داد. اين مجتمع روزانه 000 20 مترمكعب آب از شبكه آب تهران دريافت مي كند [29].

در مطالعه ديگري كه در سال 1380 بر روي كارخانه قند اصفهان صورت گرفت، نشان داده شد كه با اعمال روشهاي پيشنهادي كاهش مصرف آب در مرحله اول، ميزان مصرف آب تازه كارخانه از 338 مترمكعب به كمتر از 150 مترمكعب به ازاي هر صد تن چغندرقند كاهش مي يابد. در اين مطالعه ضمن ارائه برنامه كاهش مصرف آب در مراحل بعدي نشان داده شده كه مي توان ميزان مصرف آب تازه كارخانه را تا ميزان 50 مترمكعب به ازاي صد تن چغندر نيز كاهش داد [30].

در مطالعات مشابهي كه در نقاط مختلف جهان صورت گرفته نشان داده شده كه به راحتي مي توان با مميزي آب در كارخانه ها، تا 40 درصد در مصرف آب صنايع صرفه جويي نمود [31]. قيمتهاي واقع بينانه و بالاتر آب، مشاوره فني و آموزش مي تواند مصرف آب و صرفه جويي آن را در واحدهاي صنعتي و كارگاهها تشويق نمايد.

فاضلاب چيست ؟

همه جوامع ، هم به صورت جامد و هم به صورت مايع ، فضولات توليد مي کنند . بخش مايع اين فضولات ، يا فاضلاب ، اساسا همان آب مصرفي جامعه است که در نتيجه کاربردهاي مختلف آلوده شده است . از نظر منابع توليد ،‌ فاضلاب را مي توان ترکيبي از مايع يا فضولاتي دانست که توسط آب از مناطق مسکوني ،‌اداري و تاسيسات تجاري و صنعتي حمل شده و بر حسب مورد ، با آبهاي زيرزميني ، آبهاي سطحي و سيلابها آميخته است .

اگر فاضلاب تصفيه نشده انباشته شود ، تجزيه مواد آلي آن ممکن است منجر به توليد مقدار زيادي گازهاي بدبو شود . علاوه بر آن ، فاضلاب تصفيه نشده معمولا حاوي ميکروارگانيسمهاي بيماريزاي فراواني است که در دستگاه گوارش انسان زندگي مي کنند و يا در برخي فضولات صنعتي موجودند . فاضلاب ، شامل برخي مواد مغذي نيز هست که مي تواند سبب تحريک رشد گياهان آبزي شود ، و ممکن است ترکيبات سمي نيز داشته باشد ،‌بنا به اين دلايل انتقال سريع و بدون دردسر فاضلاب از منابع توليد ، وسپس تصفيه و دفع آن ، نه فقط مطلوب ، بلکه در جوامع صنعتي ضروري است و جنبه اقتصادي و توليد درآمد نيز دارد .

تصفيه آب و فاضلاب شاخه اي از مهندسي محيط زيست است که اصول بنيادي علوم و مهندسي را در مسائل کنترل آلودگي آب به خدمت مي گيرد . هدف نهايي مديريت فاضلاب حفاظت محيط زيست است به نحوي که با اصول بهداشت عمومي و مسائل اقتصادي ، اجتماعي و سياسي هماهنگ باشد .

فصل دوم :آشنایی کلی با مکان کارآموزی

بخش کنترل کیفی:

تعداد روستاهای تحت پوشش: 126 روستا

تعداد منابع :42 مورد چاه و 1 چشمه

تعداد منابع آب قابل بهره بهره برداری: 35 مورد

نوع پمپ مورد استفاده : الکترو پمپ شناور

دبی: 550M3

مساحت موتورخانه: 1043 m3

حجم مخازن هوایی آب: 2450 m3

حجم مخازن زمینی آب: 4130 m3

طول خطوط شبکه داخلی:

آزبست:14 کیلومتر

پلی اتیلن: 450 کیلومتر

پی وی سی: 55 کیلومتر

طول خطوط انتقال

5 کیلومتر آزبست و 230 کیلومتر پلی اتیلن

این تصفیه خانه مجهز به آزمایشگاه کنترل کیفی آب است که کلیه آزمایشات مربوط را در حد استاندارد انجام می دهد. از جمله وظایف آزمایشگاه می توان :   ● کنترل عملکرد بهینه فرآیند تصفیه آب در کلیه مراحل.   ● تعیین میزان تزریق گاز کلر و مواد شیمیائی برای تصفیه اب با توجه به میزان آب خام ورودی از سدها و انجام آزمایشات مربوطه.   ● کنترل کیفیت آب تصفیه شده خروجی برابر استانداردهای جهانی را نام برد.

بررسی مشکلات و نواقص موجود:

کمبود آب در روستاها به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک به خصوص در منطقه نوار مرزی

راهکارها:

پروژه فجر نوار مرزی ،مجتمع شهید رجائی و شیر آباد برای 90 روستا اجرا خواهد شد.

کنترل کیفیت آب شرب در سطح آزمایشگاه های شرکت آب و فاضلاب کشور بر اساس استاندارد ملی شماره 1053 موسسه ملی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران با عنوان ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آب شرب صورت می گیرد.

بر اساس الزامات موجود در این استاندارد کیفیت شیمیایی آب شرب باید در دو پریود زمانی شش ماهه در طول سال مورد ارزیابی قرار گیرد. از انجایی که در مقوله شیمی کیفیت آب استحصالی از منبع تامین مطرح است به همین دلیل این نمونه ها مستقیما از خروجی چاه قبل از کلر زنی اخذ می شود .

هدف از کنترل کیفیت آب آشامیدنی:

      تشخیص بموقع هر گونه تغییر در کیفیت آب آشامیدنی

      تشخیص آبهایی که در سیستم آبرسانی از کیفیت استاندارد مورد نظر برخوردار هستند.

      تشخیص نقاط یامناطق آلوده (درصورت وجود) بخصوص درمواقع اپیدمی .

      تعیین دامنه تاثیر آبهای آلوده ای که به منابع آب آشامیدنی افزوده میشوند.

      تعیین میزان آلودگی در آب.

      ارزیابی میزان تاثیر اقداماتی که در جهت بهبود کیفیت انجام میگیرد.

      تدوین دستورالعمل یا استاندارد برای آب بامصارف مختلف بهداشتی.

      تدوین ضوابط ومقرارت درزمینه کیفیت وکمیت آب آشامیدنی.

      اقدامات کنترلی برای رفع یاپیشگیری از آلودگی آب آشامیدنی.

      اقدامات هشدار دهنده در مواقع ضروری.

طبق قانون (( کنترل کیفیت آب آشامیدنی عمومی از نقطه آبگیر تامصرف به عهده وزارت بهداشت ،درمان وآموزش پزشکی میباشد ))  که دراین راستا اقدامات زیر توسط بهداشت محیط انجام میگیرد:

      نمونه برداری میکروبی از آب آشامیدنی شبکه های لوله کشی، منابع ، مخازن ذخیره آب شهرها وتصفیه خانه های آب.

      نمونه برداری میکروبی از منابع ،مخازن وشبکه های لوله کشی آب آشامیدنی روستاهای تابعه شهرستان .

      کنترل وسنجش کلر باقیمانده در مناطق شهری وروستایی بطوریکه میزان کلر باقیمانده ، درکلیه نقاط شبکه در حد استاندارد ( 5/ 0  - 8/0  ) PPMباشد.

   نمونه برداری شیمیایی ازکلیه منابع  آب وشبکه های لوله کشی آب شهری. ( شش ماه یکبار )

 نمونه برداری شیمیایی ازکلیه منابع  آب وشبکه های لوله کشی آب روستایی. ( دو سال یکبار )

   آموزش روشهای ساده گندزدایی آب آشامیدنی به کلیه روستائیان از طریق بهورزان. ( جوشاندن ، استفاده از کلر مادر )

      نظارت وکنترل بهداشتی آب آشامیدنی وآب مصرفی کارخانه های یخسازی و نمونه برداری ازیخسازی ها در در محل تولید و عرضه

      کنترل وپیگیری جهت نصب علائم هشدار دهنده در: پارکها ، ترمینالها ، گورستانها ، بلوارها ،خیابانها وسایر اماکن مشابه بمنظور عدم استفاده ازآب فضای سبز جهت مصارف شرب وپیگیری جهت تامین آب سالم وبهداشتی درمکانهای مذکور.

      کنترل بهداشتی آبخوریهای داخل شهر،خیابانها ،معابر عمومی ومسیر راهها.

      کنترل بهداشتی جایگاهها ومراکز فروش یخ درکلیه نقاط شهر.

      کنترل کیفی آب قنوات ،چشمه هاوسایرمنابع آب مسیرراهها .

      کنترل کیفی آب آشامیدنی درترمینالها وپایانه ها .

      کنترل بهداشتی استخرهای شنا از نظر بهداشت محیط وکنترل کیفی آب مورد مصرف در استخرها.

      کنترل بهداشتی آبهای معدنی در جهت رعایت استادارد های تعیین شده برای آبهای معدنی

      کنترل بهداشتی آب دررستوران وبوفه قطارها، هواپیماها

      کنترل کیفی آب مورد استفاده دانش آموزان درمدارس .

کنترل کیفی کلیه مراکزی که از مخازن ذخیره خصوصی جهت تامین فشار آب استفاده می کنند.

کنترل کیفی آب کلیه کارخانجات تولید کننده مواد غذایی قبل از شروع به کار کارخانه

ژنراتور برق اضطراری

این تصفیه خانه مجهز به دیزل ژنراتور برق اضطراری به قدرت 280 کیلووات است که می تواند ظرف 50 ثانیه پس از قطع برق شبکه وارد مدار بهره برداری شود. در این مدت هیچ خللی به سیستم بهره برداری تصفیه خانه وارد نمی شود و سیستم می تواند بکار خود ادامه دهد

روش كلر زني مخازن آب كلرينه كردن آب مخازن: ابتدا حجم مخزن را معين نموده، سپس به ازاي هر متر مكعب ( 1000ليتر ) آب از 3 تا 5 گرم پـــــــودرپركلرين استفاده مي شود. كلرينه كردن مخازن به روشهــاي دستي و مكانيكي انجام مي شود كه در روش دستي لازم است حتماً پس از اضافه كردن محلول كلر آب مخزن به هم زده شود. بعد از گذشت نيم ساعت در صورت مناسب بودن نتيجه كلرسنجي آب قابل مصرف است قابل ذكر است كه نتيجه كلرسنجي در كليه ساعات شبانه روز و در نقاط مختلف شبكه لوله كشي بايد در حد مطلوب باشد . حد مطلوب آخرين شير مصرفي شبكه( ./ 8 تا 1 PPM (. طرز تهيه و استفاده از محلول کلر مادر از ترکيب سه قاشق مرباخوري- ( ۱۵ گرم )از پودر پرکلرين۷۰درصد در يک ليتر آب ، کلر مادر بدست مي آيد که بايد در يک بطري تيره رنگ يا پوشيده با کاغذ آلومينيوم نگهداري شود . ۳ تا ۷ قطره از اين محلول کلرمادر در يک ليتر آب بمدت ۳۰ دقيقه آنرا بهداشتي و قابل شرب مي نمايد . نحوه گندزدايي مخازن تعمير شده و يا جديدالاحداث: طبق جدول زير مقدار كلر مورد لزوم محاسبه گردد.

حجم مخزن به متر مكعب 100 200 درصد خلوص كلر 70 70 كلر مورد مصرف به كيلو گرم 3/4 6/8 ساعت ماند كار 12 12 قبل از گند زدائي، جدار داخلي مخازن با برس سيمي تميز و شست وشو گردد و با توجه به حجم مخزن به ازاي هر متر مكعب 43 گرم پركلرين 70 درصد به صورت محلول آماده نمود. بعد از اين مرحله چندين بار با آب مخزن را شستشو مي دهيم